Aysel YÜCEL
Salgın sürecindeki birinci olağanlaşma adımlarıyla birlikte dünya ticaretinde yaşanan konteyner derdi uzun müddetli bir krize yol açmıştı. Mal taşımalarında değerli ölçüde sıkışıklığa yol açan konteyner arzında yaşanan krizinde piyasaları bu sefer yeni bir dalga telaşı sardı. Salgınla uğraş kapsamında aşılamada büyük ilerleme kaydeden ve olağanlaşma adımlarını başlatan ekonomilerde ticaretin hızlanması, konteyner talebini de tetikleyecek. Lojistikçiler, bir yandan mevcut kapasiteyi artırmak için yatırımları hızlandırırken, öbür yandan yaşanacak yeni arz sorununun az hasarla atlatılabilmesi için tahlil yolları arıyor.
Aşılamanın verdiği moralle şimdiden birçok batı ülkesinde PMI endeksleri tarihi rekorlar kırıyor. Kimi kesim temsilcilerinin tabiri ile olağanlaşmanın başladığı bu ülkelerde ‘intikam alışverişleri’ yaşanıyor. Global ticarette asıl büyük hareketin ise 2021’in ikinci yarısından başlayarak, önümüzdeki iki yılda artarak devam etmesi bekleniyor. Bu gelişmeler başta global ticaretin yüzde 85’inden fazlasının yapıldığı denizyolunda olmak üzere konteyner talebini daha da artıracak.
Konteyner krizinin nasıl başladığını hatırlamak gerekirse; 2020 yılı 3. çeyreğinde pandeminin birinci dalgası sona erince ABD’de bir talep patlaması olmuş, 2. çeyrekten itibaren olağanlaşan Çin, bu talebi karşılamak için, konteyner armatörlerinin de dayanağı ile Transpasifik sınırına yüklenmişti. Sonrasında ABD’de ikinci dalganın ortaya çıkması ve bu ülkeye giden dolu gemilerin uzun kuyruklar halinde limanlarda beklemesi ve boş konteynerin geri dönememesi ile dünyada ekipmanın (konteynerin) yine pozisyonlanması sorunu ortaya çıktı.
Türkiye Liman İşletmecileri Derneği (TÜRKLİM) Danışmanı Prof. Soner Esmer, 2022 yılına kadar çözülmeyeceği öngörülen ekipman sıkıntısının, bugün yeni bir tehditle karşı karşıya olduğunu lisana getirerek, “ABD’nin üzerine, bilhassa AB ülkeleri ve Türkiye üzere gelişmekte olan ülkelerde 1.5 yıl süren kısıtlamalar sonrasında olağanlaşma sürecine girilmesi, yeni bir talep patlamasına neden oldu ve olmaya devam edecek. Bu da esasen süren boş ekipman dönüş sıkıntısının daha da derinleşmesine neden olacak” diyor. Türkiye’nin önde gelen lojistik kümelerinden Reysaş’ın İdare Konseyi Lideri Durmuş Döven de global ticarette önümüzdeki iki yılda tarihi hareketliliğin yaşanmasını beklediklerini söz ederek, konteynerde asıl büyük krizin kapıda olduğunu söylüyor. Reysaş, Türkiye’deki ve yakın coğrafyadaki konteyner talebini karşılamak için fabrika kurmaya hazırlanıyor.
Navlunda eskiye dönüş güç
Boş konteynerde yaşanan arz sorunu, kimi değerli rotalarda navlunun son 1.5 yılda üç kattan fazla artmasına neden olmuştu. Uzakdoğu-Avrupa çizgisinde konteyner navlunu 9 bin dolara yaklaştı. Transatlantik ve Transpasifik rotalarında da da navlun iki kattan fazla arttı. Dünyanın en büyük konteyner operatörlerinden MSC’nin Türkiye Genel Müdürü Barış Dilek, müşteri talepleri ve maliyetlerdeki artışa bağlı olarak, konteyner navlununda düşüşün yakın vakitte mümkün görünmediğini söyledi. Dilek, “Biz MSC olarak Yalnızca birinci çeyrekte 5 gemi ile direkt ABD limanlarından yalnızca boş konteyner getirdik. Bunun maliyeti çok büyük. Navlunlardaki dengelenme, belirsizliklerin ortadan kalkması ile olur. Lakin son periyotta de artış trendini koruyan maliyetler bize gösteriyor ki, eskiye dönüş zor” dedi.
Armatörler dev gemi siparişleri veriyor, demiryolunda da yatırımlar artıyor
Konteyner nakliyeciliği yapan lojistik şirketleri, artan talebi karşılamak kapasite yatırımlarını hızlandırdı. MSC ve Evergreen üzere dünyanın en büyük konteyner armatörlük şirketleri dev gemi siparişleri verdi. MSC 30, Evergreen ise 20’ye yakın yeni gemi ile filoyu büyütecek. Global konteyner üreticileri de üretimlerini artırdı. Konteyner dalını yakından izleyen Drewry datalarına nazaran; bu yıl dalın toplam yeni konteyner üretiminin geçen yıla nazaran yüzde 52 artacağı iddia ediliyor. Kestirimler bu rekor artışın toplam konteyner kapasitesini yüzde 6 ila 8 artıracağı istikametinde. Lakin bu rekor üretimin krizi çözmeyeceği vurgulanıyor. Öteki yandan denizyoluna alternatif olan demiryolunda da konteyner nakliyatına yönelik yatırımlar hızlandı. Hem dünya çapında hem de Türkiye’de birçok şirket denizyolundan kayan talebi karşılamak için, kapasiteyi artırıyor, yeni çizgiler açıyor.