İstanbul Sanayi Odası’nın (İSO) endüstrinin devlerini açıkladı. Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşunun üretimden satışları 2020 yılında 1 trilyon 22 milyar TL’den 1 trilyon 179 milyar TL’ye yükselerek yüzde 15,3 oranında arttı. Fakat bu büyüme performansı, 2018’deki yüzde 34,5 ve 2019’daki yüzde 16,4’lük artışlar ile karşılaştırıldığında yavaşladı.
Pandemi yılında İSO 500’ün ihracatı ise yüzde 12,8 oranında gerileyerek 64,1 milyar dolar oldu. İSO 500’ün ihracat performansı Türkiye’nin genel ve sanayi ihracat performansından bir ölçüde olumsuz ayrışsa da tekrar de İSO 500, Türkiye ihracatı içindeki tartısını korudu.
TÜPRAŞ tepeyi bırakmadı
‘Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu’ araştırmasının 2020 yılı sonuçlarına nazaran; 2020 yılında üretimden satışlara nazaran en büyük kuruluş geçen yıl olduğu üzere 58 milyar 593 milyon TL ile TÜPRAŞ (Türkiye Petrol Rafinerileri A.Ş.) oldu.
Sıralamada ikinci 45 milyar 223 milyon TL ile Ford Otomotiv Sanayi A.Ş., üçüncü 31 milyar 242 milyon TL ile Oyak-Renault Araba Fabrikaları A.Ş. ve dördüncü de 30 milyar 812 milyon TL ile Toyota Otomotiv Sanayi Türkiye A.Ş. oldu.
İSO 500 BÜYÜK SANAYİ KONSEYİ LİSTESİ İÇİN TIKLAYIN
Bahçıvan: Sanayi, iktisadın güçlü sacayağı
Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşu-2020 araştırmasının sonuçlarını açıklayan İSO İdare Konseyi Lideri Erdal Bahçıvan, “İSO 500 Büyük’ün 2020 sonuçları, ekonomimizin sanayi üzere güçlü bir sacayağının olduğunu ortaya koyuyor. Fakat bunun sürdürülebilir kılınması ismine dünün sonuçlarını aktüel gelişmeler ve bilgiler ışığında da değerlendirmeliyiz.
Bu manada İSO-Markit işbirliği kapsamında açıklanan İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI) datalarına baktığımızda, bilhassa son birkaç aydır ülkemizin dünya sanayi bilgilerinden negatif ayrıştığını görmekteyiz. Açıklanan son Nisan 2021 PMI datalarına baktığımızda, 55,8 olarak ölçülen Global İmalat Sanayi Satınalma Yöneticileri Endeksi (PMI) son 11 yılın en yüksek düzeyine ulaşmış görünüyor. En büyük ihracat pazarımız olan Euro bölgesi PMI endeksi de 62,9’luk düzeyi ile 24 yıllık bilgi geçmişinin rekoruna imza atıyor.
Buna rağmen Türkiye PMI endeksinin Nisan’da 50,4’lük düzeyiyle dünyadan negatif ayrışmasını her kesitin dikkate alması gerekiyor. Dünya endüstrisi, 2009 yılından bu yana en olumlu günlerini yaşarken, küresel kıyaslama yapabilme noktasında en kıymetli ve sağlam marka olan ve imalat bölümünde 34 iktisatta ölçülen PMI bilgilerinde performansı en düşük dördüncü ülke olduğumuzu göz gerisi etmememiz gerekiyor. Bunun temel sebeplerine kesinlikle inmeliyiz” diye konuştu.
“Enflasyon nedeniyle yatırım yapılmaz”
Bu mevzuda enflasyonda ve finansman piyasalarında tekrar başlayan aksiliklerin en temel iki neden olduğunu vurgulayan Bahçıvan, “Öte yandan yurt dışından gelen hammaddelerin fiyatlarında yaşanan yüksek boyutlu artışlar sanayicimiz üzerinde giderek daha fazla baskı yaratmaktadır. Bu artışlar, ek bir işletme sermayesi ve buna bağlı bir finansman muhtaçlığı oluşturması bakımından önümüzdeki günler için çok önemli bir gerilim kaynağı olacaktır. Bu yıl sanayicimiz açısından bir öteki kıymetli gerilim kaynağı da enflasyondur” dedi.
Bahçıvan, “Biz endüstriciler olarak asla ve asla yüksek enflasyonlu bir ortamda yaşamak istemiyoruz. Enflasyonun toplumlar için de, ekonomiler için de, endüstriler için de öngörülemezlik, istikrarsızlık olduğuna inanıyoruz. Onun için ne yapıp edip enflasyon gayretini kesinlikle kazanmalıyız. Enflasyonun olduğu ortamda kolay kolay yatırım yapılmaz. Hakikaten geçen yıl yatırım teşvik dokümanlarında yaşanan yüksek oranlı artışa karşın, yatırım iştahının fiiliyata dönmediğini son devirlerde net bir formda gözlemliyoruz.” sözleriyle kelamlarını sürdürdü.
Üretimden satışlar yüzde 15,3 arttı
Araştırma sonuçlarına nazaran, Türkiye’nin 500 Büyük Sanayi Kuruluşunun üretimden satışları 2020 yılında 1 trilyon 22 milyar TL’den 1 trilyon 179 milyar TL’ye yükselerek yüzde 15,3 oranında arttı. Büyüme performansı, 2018’deki yüzde 34,5 ve 2019’daki yüzde 16,4’lük artışlar ile karşılaştırıldığında yavaşladı.
İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan “Tüketici enflasyonu ile arındırıldığında 2020 yılında üretimden satışlar gerçek olarak yalnızca binde 6 artış gösterdi. Bu oran son dört yılın en düşük gerçek artışı oldu. 2020 yılında görülen bu yavaşlamada COVID-19’a karşı uygulanan kısıtlamalar ve global pazarların bir mühlet kapalı kalması doğal ki tesirli oldu. Yılın ikinci yarısında talep toparlanmaya başlasa da, finansal dalgalanma, yükselen faizler ve salgında yükselen ikinci dalga iç satışları sınırladı” dedi.
İhracatta yüzde 12,8 düşüş
İSO 500’ün ihracatı da yüzde 12,8 oranında gerileyerek 64,1 milyar dolar oldu. İSO 500’ün ihracat performansı Türkiye’nin genel ve sanayi ihracat performansından bir ölçüde olumsuz ayrışsa da yeniden de İSO 500, Türkiye ihracatı içindeki tartısını korudu. 2020 yılında İSO 500 Türkiye ihracatının 37,8’ini, sanayi bölümü ihracatının ise yüzde 39,2’sini gerçekleştirdi. 2000’li yılların ortalarından itibaren 460 bandında seyreden ihracat yapan kuruluşların sayısı 2020 yılında da 465 oldu.
Faaliyet kârı yüzde 55 arttı
Araştırmaya nazaran, sıralamanın birinci 50’sini oluşturan kuruluşların toplam üretimden satışlar içinden aldığı hisse bir ölçü azalmakla birlikte toplamda yüzde 50’ye yakın düzeylerini korudu.
Araştırmanın temel göstergelerinden İSO 500 Büyük’ün temel faaliyetlerinden elde ettiği kârı gösteren faaliyet karı bir evvelki yıla nazaran yüzde 55 oranında artarak 142,8 milyar TL oldu. Faaliyet karlılığı oranı da 2,7 puan artarak yüzde 10,8’e çıktı. Emsal biçimde ölçülmeye başlandığı 2013’ten bu yana 2019 yılı hariç daima artış gösteren FAVÖK büyüklüğü, 2020 yılında yüzde 43,1 artışla 184,4 milyar TL’ye çıkarken, FAVÖK kârlılığı oranı da 2,6 puan artışla yüzde 13,9’a yükseldi. Tekrar vergi öncesi devir kâr ve ziyan toplamı da yüzde 50,1 artarak 92,5 milyar TL oldu. Sanayi kuruluşlarının kârları 2020 yılında artış eğilimi gösterdi.
Finansman masrafları yüzde 39,2 artış gösterdi
İSO 500’ün kârlılık bilgilerine nazaran, faaliyet kârlılığındaki güzelleşmenin yanı sıra bilhassa net kambiyo kârlarının tesiriyle üretim faaliyeti dışı gelirlerdeki artış da kârlılığa olumlu katkı yaptı. İSO 500’ün öteki faaliyetlerden olağan gelir ve kârları 237,9 milyar lira iken, masraf ve ziyanları 194,4 milyar lira olarak gerçekleşmiştir. Bu iki sayı ortasındaki fark alındığında, İSO 500’ün 43,4 milyar liralık üretim faaliyeti dışı net gelir elde etti.
Finansman masrafları, İSO 500’ün kârlılığında belirleyici olmayı sürdürdü. İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan “2020 yılında COVID-19 salgını ile oluşan finansal şartlar içinde Türk lirasındaki bedel kaybı, enflasyondaki artış ve faiz oranlarındaki dalgalanmalar sonucunda bir evvelki yıla nazaran finansman yükü kıymetli ölçüde arttı.
2020 yılında İSO 500’ün finansman sarfiyatları yüzde 39,2 artışla 88,8 milyar TL’ye yükseldi. Bununla birlikte, faaliyet kârı yüzde 55’lik artışla 142,8 milyar TL’ye çıktı ve bu sayede finansman masraflarının faaliyet kârına oranı yüzde 69,3’ten yüzde 62,2’ye geriledi. Yaşanan bu rölâtif güzelleşmeye karşın, sanayi kuruluşları ana faaliyetlerinden elde ettikleri kârların hala hayli kıymetli bir kısmını finansman masraflarına ayırmaya devam etti” diye konuştu.
“Özkaynak artsa da borç-özkaynak dağılımı hala kronik sorun”
Borçlanma ile öz kaynakların dağılımını yansıtan kaynak yapısında, İSO 500’ün 2020 yılında toplam borçları yüzde 23 üzere yüksek bir oranda arttı. Firmalar, faaliyet kârlılığındaki artışın dayanağıyla özkaynaklarını da yüzde 23,2 üzere emsal bir oranda büyütebildi.
Bahçıvan “Bu durum, borçların özkaynaklara nazaran çok daha süratli arttığı geçmiş iki yılla kıyaslandığında umut verici görünüyor. Buna karşın mevcut borç-özkaynak dağılımı sanayicilerimiz için kesinlikle çözülmesi gereken kronik bir sorun. Zira borçlanma ile özkaynakların dağılımına baktığımızda, İSO 500’de 2015 yılı ile birlikte birinci kere yüzde 60’ların üstüne çıkan toplam borçların hissesi takip eden yıllarda artış eğilimini sürdürdü. 2020 yılında ise toplam borçların hissesi yüzde 68,4 ve özkaynakların hissesi yüzde 31,6 ile birebir kaldı” dedi.
Krediler daha çok sanayi dışı dallara yöneldi
İSO 500’ün toplam mali borçları 2020 yılında yüzde 23 oranında artarak 406,3 milyar TL’den 499,6 milyara ulaştı. Borçların vadelerine nazaran gelişiminde ise kısa vadeli mali borçlar yüzde 22,4’lük artışla 168,3 milyar TL’den 206 milyar TL’ye yükselirken, uzun vadeli mali borçlar ise yüzde 23,3 oranında artarak 238 milyar TL’den 293,5 milyar TL’ye çıktı.
İSO İdare Şurası Lideri Erdal Bahçıvan “Burada bir noktaya dikkatinizi çekmek istiyorum. 2020 yılında Türkiye’de yüzde 35’lerde seyreden epey güçlü bir kredi büyümesi yaşanırken, İSO 500’ün mali borçlarındaki artışın yüzde 23’le sonlu kalması, kredilerin daha çok sanayi dışı dallara yöneldiğini gösteriyor. Tekrar 2017 ve 2018 yıllarında artış eğilimi gösteren kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki hissesi, 2019’da yüzde 41,4’e, 2020’de ise yüzde 41,2’ye geriledi. Son iki yılda gerek borç yapılandırmaları gerekse farklı finansal enstrüman seçeneklerine karşın kısa vadeli mali borçların toplam mali borçlar içindeki hissesi yatay seyrini korudu” dedi.
Duran varlıkların hissesi 2,8 azaldı
En değerli göstergelerden toplam varlıklar içinde dönen ve duran varlıklar bağına bakıldığında İSO 500’de duran varlıkların toplam faaller içindeki hissesi 2015 yılında yüzde 46,3’e kadar yükseldikten sonra gerilemeye başlayarak 2019 yılında yüzde 39,1 oldu. 2020 yılında duran varlıkların hissesi 2,8 puan daha azalarak yüzde 36,3’e geriledi.
Olağan dışı şartlar firmaları likit varlıklara yöneltirken, duran varlık yatırımlarını sınırladı. Erdal Bahçıvan “Her ne kadar duran varlıklar son yıllarda düşüş eğiliminde olsa da buna yol açan bir faktöre daha dikkatinizi çekmek istiyorum. Biliyorsunuz en son enflasyon muhasebesi uygulaması 2004 yılında yapılmıştı. Sonrasında firmaların bilançolarında tekrar değerleme süreci ekseriyetle yapılamadı. Son 3 yılda yüksek enflasyonun hayatımıza yine girdiği göz önüne alındığında, endüstrimizin duran varlığını tekrar değerleme muhtaçlığı açıkça görülüyor. Sanayicilerimizin son periyotlarda yine değerleme taleplerini giderek daha sık bir formda lisana getirmeleri de bunu gösteriyor” dedi.
KDV yükü yüzde 14,3 arttı
İSO 500’ün devreden KDV yükü, yükselişini sürdürdü, bir evvelki yıla nazaran yüzde 14,3 oranında artarak 12,4 milyar TL oldu. Bahçıvan “Bu sayı, İSO 500’ün toplam mali borçlarının yüzde 2,5’i seviyesinde. Sanayicilerimizin yüksek finansman muhtaçlığı sürerken, kuruluşlarımız değerli bir kaynağı, sıfır faiz ile devlete borç vermeye devam ediyor.
Bu noktada, daima gündeme getirdiğimiz üzere KDV ıslahatının hayata geçirilmesi ve artık endüstrici üzerindeki yükün kaldırılması gerekiyor” dedi. Yeniden İSO 500’te 2020 yılında kâr eden kuruluş sayısı 411’den 423’e yükseldi.
İSO 500’de teknoloji yoğunluğuna nazaran yaratılan katma kıymet dağılımına nazaran, 2018 yılında İSO 500’de yaratılan katma bedel içerisinde orta yüksek ve yüksek teknoloji ile yaratılan katma paha toplamı yüzde 27,5 iken, bu oran 2019’da yüzde 30,4’e, 2020 yılında yüzde 31,2’ye çıktı.
Ar-Ge harcaması yapan kuruluş sayısı 271
İSO 500’de Ar-Ge harcaması yapan kuruluş sayısı 2013 yılından itibaren kademeli olarak artıyor. Bir evvelki yıl yaşanan duraksamanın akabinde 2020 yılında İSO 500’de Ar-Ge yapan kuruluş sayısı 271 oldu. İSO 500’ün 2020 yılı Ar-Ge harcamaları ise anket bilgileri ile 6,2 milyar TL olurken, 2019 yılına nazaran 4,9 oranında artış gösterdi. 2019 yılında yüzde 0,58 olan Ar-Ge harcamalarının üretimden satışlara oranı, 2020’de hafif bir düşüşle yüzde 0,53’e geriledi.
İstihdam yaklaşık yüzde 3 arttı
İSO 500’ün istihdamı ise 2020 yılındaki tüm olumsuz gelişmelere karşın yüzde 2,9 oranında artarken, ödenen maaş ve fiyatlardaki artış da yüzde 14,4 oldu. Teknoloji yoğunluklarına nazaran yaratılan katma kıymet dağılımına bakıldığında, 2018 yılında İSO 500’de yaratılan katma kıymet içerisinde orta yüksek ve yüksek teknoloji ile yaratılan katma bedel toplamı yüzde 27,5 iken, bu oran 2019’da yüzde 30,4’e, 2020 yılında yüzde 31,2’ye çıktı.
Yabancı kuruluş sayısı azalıyor
İSO 500’de yabancı sermaye hisseli kuruluşların sayısı, 2020 yılında 110’a indi. Bu gelişme, 2009 yılından sonra İSO 500 içinde yer alan yabancı sermaye hisseli kuruluş sayısında yaşanan kademeli gerilemenin devam ettiğini gösterdi. İSO 500’de halka açık kuruluşların sayısı 67 ile yatay seyrini korudu.
Ayrıyeten İSO 500’de yer alan kuruluşların bağlı olduğu oda bilgilerine nazaran sıralanması sonucu endüstrideki Anadolu yükünün arttığı gözlendi. Buna nazaran son yıllarda sayısal olarak düşüş yaşanmasına rağmen en büyük hisse 161 şirket ile hala İstanbul Sanayi Odası’na ilişkin bulunuyor İSO’yu sayının beş yıl evvel 180 olduğunu görüyoruz. İstanbul’u Ege Bölgesi Sanayi Odası 44 şirket ile izlerken, Ankara 37, Kocaeli 36, Gaziantep 29, Bursa 19 şirket ile yer alıyor.
