DOĞAN SELÇUK ÖZTÜRK
●Rona Beyefendi, Balıkesir ile özdeşleşmiş bir iş adamısınız. Oradan başlayalım mı?
Balıkesirli bir aileden geliyorum. Dördüncü kuşak Balıkesirliyim. Dünyanın ve Türkiye’nin çeşitli yerlerinde yatırımlarımız var. Fakat Balıkesir’den kopmadık. Ticari merkezimiz Balıkesir’de. Balıkesir’in ekonomik, toplumsal ve siyasi hayatıyla yoğrulmuş bir aileyiz. Hem anne hem baba tarafından göçmeniz. Birinci geldiğimiz vakit Yırca köyüne yerleştirmişler bizi. Bugün de Soma’ya bağlı bir yerleşim yeridir Yırca. Sonra Balıkesir’e intikal etmişiz. Yırcalızadeler, Soyadı Kanunu çıkınca Yırcalı soyadını almışlar.
Sanayiciliğimiz oldukça eski. 50 yıldan fazla müddettir iş hayatının içindeyim. Oğullarımla bir arada işleri yürütüyorum. Sabah işe gelip akşam ayrılan bir şahısım. Benim yaş grubumdakilerin yüzde 95’i emekli olmuş vaziyette. Ben de bunu çok düşündüm lakin şimdilik bu türlü devam ediyorum.
●Ayrıca odalar ve öbür sivil toplum kuruluşlarında da epey etkinsiniz.
1970 yılında Amerika’dan tahsilden döndüm. Askerliğimden sonra 1973 yılından beri odaların ve borsaların içinde bir hayatım oldu. Bu benim tercihimdi. Hala DEİK’te devam ediyorum. İş hayatımın başından itibaren Odalar Birliği topluluğunun içinde oldum. 1981’de Balıkesir Sanayi Odası’nı kurdum. Ondan sonra da Odalar Birliği topluluğu içinde oda başkanlığı ve Odalar Birliği idare heyeti üyeliği, lider yardımcılığı, en sonunda başkanlığını da yaparak ayrıldım. Çalışmalarımı memleketler arası topluluğa taşıma imkânım oldu. Paris merkezli International Chamber of Commerce’de Rahmi Koç’tan sonra görev almak imkânı olan ikinci Türk’üm. Onun paralel kuruluşu durumundaki Dünya Odalar Federasyonu’nda da başkanlık yapan birinci Türk olmak gururuna ulaştım.
Bugün genç arkadaşlarımızın bu cins sivil toplum kuruluşlarına fazla vakit ayırmadığını görüyorum. Bunun çok mahzurlu olduğunu düşünüyorum. Doğal bu bir tercih problemi. Bu aktiviteler çok fazla vakit alan aktiviteler elbette. Bugün de TEMA’daki mütevelli heyeti üyeliğimi ve Türk Eğitim Vakfı’ndaki (TEV) idare şurası başkanlığımı hala devam ettiriyorum. Bunları toplarsanız hem çok seyahat icap ediyor hem de çok vakit ayırmak gerekiyor. Bunu yaparken doğal insanların kendi ailesinden ve kendinden vakit çalmayı dengelemesi lazım. Ben bunu pek yapamadım. Bu işleri yaparken kendime ve aileme çok vakit ayıramadım. Geriye dönüp baktığım vakit sanki bu işleri biraz daha istikrarda tutmak imkânım olmaz mıydı diye daima düşünürüm. Onun için bugün gençlere “Kendinize vakit ayırın. Ailenize vakit ayırın. Kendi ana işinizin de yanında kimi şeylere kesinlikle vakit ayırın” diye devamlı söylerim. Bu ortada alışılmış gerek Odalar Birliği’nde gerek Dünya Odalar Federasyonu’ndaki görevlerim sırasında birçok beşerle tanışma imkânım oldu iş dünyasından. DEİK’teki İcra Heyeti Başkanlığım sırasında da birçok siyasetçiyle tanışma imkânım oldu. Bu da alışılmış beşere çok değişik bir bakış zaviyesi veriyor.
İmajını ve gayelerini asla kaybetmedi
●Sivil toplum çalışmalarınızda TEV’in başka bir yeri var.
Ticarette, endüstride, odalarda birçok faaliyette bulundum. Hepsinin alışılmış ki bana verdiği bir değer var. Ama benim yaptığım işler içinde en kıymetlisinin ve bana en çok gurur vereninin TEV çalışmalarım olduğunu söylemek istiyorum. Tabiatiyle büyük bir teşkilat. Çok vakit alıyor lakin beşere verdiği haz çok farklı. Bizden burs alan insanların sonradan gelip de bizimle birlikte kendilerinden sonra geleceklere hizmet etmeyi istemeleri çok değerli. 1967’de kurulduğundan bu yana 250 binden fazla burs vermiş vaziyetteyiz. 30’dan fazla eğitim kuruluşunu Türk eğitimine sunduk. İmajını ve gayelerini asla kaybetmemiş olan çok kıymetli bir kuruluştur TEV. Türk gencinin eğitimi için çalışmaya devam etmektedir.
●TEV’e dair bir anınızı anlatabilir misiniz?
Merhum Vehbi Koç Türkiye’nin her tarafından 202 iş insanını ve o kentteki kanaat başkanlarını bir ortaya getirip bu türlü bir yapı oluşturmuş ve bütün Türkiye’ye yaymış. Benim merhum pederim de kurucularından biriydi.
Vehbi Beyefendi bir yemekte bana TEV’in idare heyetine girmemi teklif etti. ‘Hay hay efendim’ dedim. O yemekte o zamanki Türk Eğitim Vakfı’nın idare konseyi da vardı. Divan Otel’de yemek yiyoruz. “Sen geleceksin burada parasız görev yapacaksın” dedi. ‘Peki’ dedim. “Bazı katkıların da olacak” dedi. ‘Peki, efendim, nasıl isterseniz’ dedim. Orada vakfın müdürü arkadaşımız da vardı, sonradan vefat etti. Onu çağırıp “Sen bir şey isteyecektin, çabucak Rona’dan iste” dedi. Bizim bir hanımız vardı. Handa Balıkesir şubesinin açılmasını istiyordu kendisi. “Hemen burada kontrat yapın ve kontrata da kira bedeli yazmayın” dedi. Böylelikle idare şurasına girmiş olduk.
İnşallah bu sene içinde birinci kere Londra’da TEV’in temsilciliğini açacağız. Bu, bir birinci. Bunu çok önemsediğimi söz etmek istiyorum bu vesileyle.
●Sanayiciliğe dair enteresan bir hatıranız var mı?
Son yaptığımız iki yatırım da nedense Türkiye’nin içinde olduğu kıymetli kriz vakitlerine denk geldi. Balıkesir’de güç alanında bir fabrikanın planlamasını yaptık ve yatırıma başladık. Bir kısmı için de bir kredi mutabakatı yapmıştık. Temel attığımız vakit 2007-2008 krizi patladı. Ondan sonra hayli bir uykusuz vakitler geçirdik. Dünyadaki krizin bir kesimiydi lakin bize de etki etmişti. Orada tereddüt ettik lakin devam kararı aldık. Devam etmemizde bugün hâlâ görevde olan birtakım bankacı arkadaşlarımızın takviyesi oldu. Bizi cesaretlendirdiler. Devam ettik ve uygun de bir sonuç aldık. 2016 yılında bir yatırım kararı verdik. Bu da 2017 yılındaki krize denk geldi. Onu da birebir biçimde atlattık. Bunu şunun için söylüyorum. Bankacıların sanayicileri tam desteklemediği çok söylenir. Faizlerin yüksekliğinden ötürü endüstricinin istediği kadar kredi alamadığı yahut aldığı krediyi ödemekte zorluk çektiği durumlar olabilir. Biz endüstrici olarak kıymetli takviyeler gördük. 12 sene lider olmak üzere 18 yıl kadar Yapı Kredi’nin idare şurasında bulunduğum için bankacı şapkam da var. Orada da bankacı arkadaşlarımızın sanayicileri itham ettiklerine şahit oldum. Bunun da her vakit hakikat olmadığını ve hepimizin tıpkı gemide olduğunu tabir etmek istiyorum.
●İş hayatınızda aldığınız kıymetli bir dersi paylaşabilir misiniz?
Evvelden Amerika’ya gidiş geliş bugünkü kadar kolay değildi. Okumaya gittim ve beş sene geri dönmedim. Türkiye’yi de pek bilmiyordum. Geri dönüp işe başladığım vakit işlerimiz ortasında madencilik de vardı. Madenlerde giyilecek tipten bir gocuk almam gerekiyordu. Nerede satılır bunlar dedim. Bana Karaköy’de bir yer söylediler. Gittim, gayrimüslim bir vatandaşımıza ilişkin ufak bir dükkân. Alacağımız eşyadan iki kalite mal vardı. Hesaplı olanı seçecekken bu beyefendi dedi ki ben sana bir nasihat vereyim lakin bir koşulla veririm, bu kıymetliyi alacaksın. Tamamsa nasihati söyleyeyim dedi. Tamam dedim. Hiç unutma ki ucuz devamlı olarak değerlidir dedi. Ben bunu birinci kere duymuştum ve çok hoşuma gitti. Ondan sonraki yatırımlarda yahut yapacağım işlerde devamlı olarak biraz daha fiyatlı olsa dahi uygun kalite materyal kullanmanın, güzel kaliteli beşerlerle çalışmanın kıymetini her vakit için aklımda tuttum ve bu beyefendiyle onun vefatına kadar temasım devam etti.
“Sen benden güçlü misin?”
● Merhum Vehbi Beyefendi ile diğer anılarınız var mı?
Gerek ailem bakımından, gerek kendi çalışmalarım bakımından merhum Vehbi Koç ile münasebetlerim olmuştu. Kendisi 1985 yılında Dünya İş Adamı olarak seçilmişti. Ödül merasimi Hindistan’da gerçekleşecekti. Bizim bu hususta Dünya Odalar Federasyonu olarak çok dayanağımız olmuştu. Otel lobisinde merasimin başlamasını beklerken servis yapıldı bize. Kalkarken kendisi içilenlerin fiyatını ödemek istedi. Efendim müsaade ederseniz ben size mesken sahipliği yapayım dedim. Şöyle döndü baktı bana, “Sen benden varlıklı misin?” dedi. Söylenecek kelam kalmamıştı. Bir seferinde de Nakkaştepe’ye yeni taşındığı vakit kendisini tebrike gitmiştim. Dedim ki ‘efendim kentin içinde bu türlü bir yer, ne kadar hoş. Hem de yeşillikler içinde’. “O yeşillikler için kaç kişi çalışıyor biliyor musun?” dedi. Lakin efendim dedim ne hoş işte. “Ne kadar su masrafı var biliyor musun?” dedi. Bana önderlik yapan bir insandı her vakit için. Bu anılarımızı unutamam.
İşadamları olarak birinci sefer Özal vaktinde yurt dışına götürüldük
● DEİK’in kuruluş yıllarına dönersek…
1980’den evvelki durumla 1980’den sonraki durumun ne kadar farklı olduğunu burada bir defa daha söz etmek istiyorum. 1980’den sonra özel bölüm olarak kendi tartımızı hissedebildik. Yani Türk iktisadı içindeki değerimizi hissedebildik ve birinci kere biz işadamları olarak toplu olarak merhum Turgut Özal vaktinde organize olarak yurt dışına götürüldük. Kendisi, bakanları, bürokratları ve iş adamlarından oluşan bir uçak dolusu beşerle yapılan temasların ne kadar kıymetli olduğunu görmek imkanım oldu. Kulakları çınlasın Ali Coşkun’la birlikte beni çağırdı merhum Özal. Ali Coşkun o vakit TOBB Lideri idi, ben de idare şurasında muhasip üyeydim. Dedi ki “Böyle Japonya’da ve Güney Kore’de dış ekonomik bağları organize eden yarı resmi kuruluşlar var, bu türlü bir yapı kurun ve ihracatı bu kuruluş organize etsin”. Oturduk çalıştık, tertip şemasını yaptık, bütçesini vs. hazırladık, kendisi gördü, kabul etti ve DEİK’in kuruluşu da o formda gerçekleşti.
