Çevre örgütü Greenpeace’in Adana’nın Seyhan ilçesine bağlı Kuyumcular ve Yenidam mahallesinde, Yüreğir ilçesinin İncirlik mahallesinde ve Çukurova’nın Karahan ilçesindeki iki atık bölgesindeki çöpleri incelediği araştırmanın sonuçları yeni bir tartışmanın kapısını araladı.
Avrupa’nın çöplüğüne dönen Türkiye’de plastik atıkların geri dönüştürülmeden yakıldığı ve yüksek derecede zehirli kimyasal oluşturduğu ortaya çıktı.
HalkTV’den Eda Narin’in haberine nazaran 2020 yılında İngiltere’deki plastik atıkların yaklaşık yüzde 40’ının Türkiye’ye ihraç edildiği ve yasa dışı yollarla yakıldığı öğrenildi.
İlk 3 ayda 150 bin 666 tondan fazla plastik atık geldi
Türkiye’de iktidar cephesi her ne kadar atık ithalatını yalanlasa da Adana’dan gelen imajlar milletlerarası basına da yansıdı. Son olarak Adana’ya gelen İngiliz Gazetesi Daily Mirror takımı, 13 Temmuz’da yayınladığı haberde İngiltere’den 2020’de 210 bin ton, 2022’nin birinci üç ayında ise 150 bin 666 tondan fazla plastik atığın Türkiye’ye gönderildiğini yazdı. Bloomberg için çalışan gazeteci Kit Chellel de mart ayı sonunda Londra’daki plastik çöp poşetinin içine GPS yerleştirerek çöpün 3 bin 200 kilometre yol yaptıktan sonra Adana’ya geldiğini tespit etti.
İngiltere’den sonra artık de İsrail ve Kanada
Adana’nın İngiltere’nin çöplüğüne dönüştüğü tartışmaları devam ederken bu sefer de İsrail ve Kanada’nın da çöplerinin Adana’ya geldiği ortaya çıktı. Adana’daki çöp ithalatını yakından takip eden Çukurova Üniversitesi Su Eserleri Fakültesi Su Eserleri Temel Bilimleri Kısmı Öğretim Üyesi Doç. Dr. Sedat Gündoğdu, son durumu halktv.com.tr’ye anlattı.
İsrail’den gelen atıklar
Gündoğdu, Adana Tabip Odası Lideri Selahattin Menteş ile Şakirpaşa Havaalanı ardında bulunan bir alana yaptıkları incelemede İsrail ve Kanada orijinli çok sayıda plastik ambalaj çöpünün sulama kanalı etrafına döküldüğünü gördüklerini söyledi. Avrupa’dan gelen çöplerin hâlâ mevcut olduğunu belirten Gündoğdu, daha evvel dökülen çöplerin ise kamuoyu baskısı nedeniyle Adana Büyükşehir Belediyesi tarafından ‘hiçbir tedbir alınmadan ve gelişigüzel’ temizlendiğini söz etti.
İsrail’den gelen atıklar
Gündoğdu, belediye tarafından tahlil yapıldığının söylendiğini lisana getirerek, “Fakat ne bakanlığın ne de belediye etraf müdürlüğünün yaptığı tahliller çöp yakılması sonucu ortaya çıkan zehirli kimyasallarla ilgili değildi” dedi.
‘Çöp sanayisi algı yaratıyor’
Çöp ithalatı sorununda asıl konuşulması gereken hususlardan birine daha dikkat çeken Gündoğdu, şu sözleri kullandı:
“Bu iş, bilhassa çöp sanayisi tarafından bir hammadde transferiymiş üzere lanse edilip güya memlekette hammadde eksikliği varmış, bu hammadde eksikliğini gidermek için bu türlü bir işe girişilmiş üzere bir algı yaratılmaya çalışılıyor. Fakat işin aslı o denli değil. Türkiye zati hammadde ithal eden bir ülke. Çöp olsa da olmasa da plastik üretmek için kesinlikle hammadde ithal etmek zorunda. Sıfır plastik hammaddeden bahsediyoruz. 800-900 milyon ton plastik hammadde ithalatının olduğu bir ülkede 700-800 bin ton güya toplam üretimin değerli bir kısmını karşılıyormuş üzere ‘bu yasaklanırsa iktisat batar, bütün yatırımlar çöpe gider’ üzere bir algı oluşturulmaya çalışılıyor. Burada toplam plastik hammadde ithalat kaleminin yüzde 9’luk bir kısmından bahsediyoruz. Bu çöp için bahsedilen ithalat hacminden bahsediyoruz. Münasebetiyle buraya gelenlerin hepsi geri dönüşüyor olsa bile hepsinin engellenmesi bile toplam plastik üretiminde önemli bir azalma meydana getirmeyecek. Zira biz petrol üreten bir ülke değiliz. Petrolümüz yok, olsa da kâfi değil.”
Düzenlemede sanayi baskısıyla geri adım
Türkiye’ye gelen çöplerin hepsinin geri dönüştürüldüğü tezlerine ait konuşan Gündoğdu, “Bu argüman mümkün değil. Doğasıyla çatışan bir tez. Zira sıfır hammaddenin bile yüzde 100’ü dönüşmüyor. Onda bile kayıp varken plastik, çöp, atığın yüzde 100’ünün plastiğe dönüştürüldüğü savı yanlışsız değil” sözlerini kullandı. Gündoğdu, maya ayında hükümetin saflık oranının yüzde 90 olmasını öngören düzenlemesinde sanayi baskısıyla geri adım atıldığını hatırlatarak, “Endüstri bunu karşılamayacağını bildiği için onu da maniple edip yüzde 99 geri dönüştürülebilirlik üzere manası ve karşılığı olmayan bir şeye dönüştürdüler. Münasebetiyle yüzde 99 geri dönüştürülebilir olduğu beyanı onun ithal edilmesi için kâfi kabul ediliyor. Bu beyanın desteği hammadde ya da gelen çöp üzerindeki işarete dayalı olarak veriliyor” diye konuştu.
‘Başka ülkenin çöpünü getirmek akla mantığa uygun değil’
Gündoğdu, Türkiye’ye gelen materyalin en kalitelisinin yüzde 97-98 geri dönüştürülebilirlik ya da saflıkta olabilecekken gelen materyalin yüzde 80’lerde bir geri dönüştürülebilirlik oranının teoride kelam konusu olduğunu kaydetti. Gerçekte bu oranın yüzde 50’lere kadar düştüğüne dikkat çeken Gündoğdu, şu sözleri kullandı:
“Yurtdışından çabucak geri dönüştürme sistemine dahil edilecek bir gereç gelmiyor. Yurtdışından gelen gerecin bir kısmının ödenen paranın ölçüsüne nazaran tekrar ayrıştırılması gerekebiliyor. Bu esnada ortaya çıkan çöplerin bir kısmı yakılıyor, gömülüyor. Artık bu işler eskisi kadar kolay yapılmıyor. Zira çok fazla gündeme gelince ithalat ölçüsünde da düşüş meydana geldi bu yıl. Biz İngiltere ve Almanya’dan gelen çöp ölçüsünü geçen yılla kıyasladığımız vakit düşüş kelam konusu. Hasebiyle bu düşüşün nedenlerinden biri gönderen ülkelerdeki soruşturmalar biri de Türkiye’deki sıkıntının ciddiye alınması. Bu işi denetim etmek mümkün değil. Denetimi mümkün olmayan bir iş olduğu için de bunun tümden yasaklanması lazım. Biz yaklaşık 30 milyon ton belediye çöpü üretiyoruz. Bunun da yaklaşık 5 milyon tonu plastik. Biz bunları toplayamıyoruz. Bunları bile toplayamıyorken gidip diğer ülkenin çöpünü getirip burada hammadde diye ithal etmek akla mantığa uygun değil. Bu atık idare altyapımızı da önemli manada etkiliyor. Yasaklanması lazım. Zira bu bir halk sıhhati sorunu.”
‘Adanalılar istemiyor, bakanlık bizi yalanlıyor’
Konuya ait Adana’da gayret yürüten ve ‘bizadanaliyik’ isimli Instagram hesabıyla kamuoyuna duyuran Selim Ağaçdalı da Adanalıların çöp ithalatından duyduğu rahatsızlığı halktv.com.tr’ye anlattı. Çöplerin gömülmeye devam edildiğini söyleyen Ağaçdalı, “Bu durumu Adanalılar da istemiyor. Bir de bizi bakanlık yalanlıyor. Adana’da bin tane firma var. Çok güçlüler. Bu işin içerisinde herkes var. Çabaya devam ediyoruz fakat kimle savaşıyoruz aşikâr değil” dedi.
‘Plastik atıklarını yola saça saça getiriyorlar’
Ağaçdalı, halktv.com.tr ile Adana’daki çöp ithalatının Adanalıların günlük hayatını nasıl etkilediğine dair bir görüntü paylaştı. Görüntüde ithal edilen ve TIR’larla getirilen çöplerin yollara savrulduğu görülüyor. İmgelere ait konuşan Ağaçdalı, “Plastik atıklarını yola saça saça getiriyorlar. Çöpler bazen Mersin limandan konteynırlarla geliyor, bazen de özel şirketlerin TIR’larıyla da geliyor” diye tabir etti.
Türkiye’nin plastik atık düzenlemeleri neler?
Aralık 2019: Etraf ve Şehircilik Bakanlığı tarafından atık ithal eden firmaların ithalat kotası yüzde 80’den yüzde 50’ye düşürüldü.
Mayıs 2020: Türkiye, 2019’da Avrupa’nın plastik atığını almada birinci oldu. Son 15 yılda ithalatta 173 kat artış yaşandı.
Ocak 2021: Etraf ve Şehircilik Bakanlığı karışık kodlu atık ithalatına yasak getirdi. Bakanlık, sıfır atık ithalat maksadını açıkladı.
Nisan 2021: Türkiye, 2020’de Avrupa’nın plastik atık ithal etmede birinci oldu. Son 16 yılda 241 kat artış yaşandı.
Mayıs 2021: Polietilen eser kümesine ilişkin ithalat yasaklandı. Bu yasakla yalnızca İngiltere’den ithal edilen atıkların yüzde 70’i artık ülkeye giremeyecek.
Temmuz 2021: Polietilen yasağı Ticaret Bakanlığı tarafından geri çekildi.
Temmuz 2021: Atığın ağırlıkça azamî yüzde 1 kontamine (kirli) olma kaidesi var. Gönderilen atık yüzde 99 geri dönüşebilir olmak durumunda.