Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Türkiye’de hanehalklarının bilgi irtibat teknolojileri harcamalarını tahlil etti.
Merkez, birinci sefer olarak da Dijital Toplum Endeksi oluşturdu. BETAM araştırmasına nazaran, 2004-2021 ortasındaki 17 yılda Türkiye’de hanehalklarına sunulan bağlantı hizmetleri 22 kat artarken, abone başına gelir yüzde 30 azaldı.
Endekse nazaran erkekler dijitalleşme suratında bayanlardan önde yer alıyor. Dijitalleşmenin en süratli olduğu vilayet İstanbul olurken, bölge olarak Ege öne çıkıyor. BETAM’ın yaptığı araştırmaya nazaran irtibat harcamalarının toplam harcamalar içindeki hissesi 2002’de yüzde 4,5 iken, 2019’da yüzde 3,6’ya geriledi.
2004-2021 ortası hanehalklarının dijitalleşmesi 22 kat artarken, dört telekomünikasyon firmasının ortalaması olarak hesaplanan abone başına aylık gerçek gelir, (2021 3. çeyrek fiyatları ile) yaklaşık 65 TL’den, 45 TL düzeyine düştü. Bahçeşehir Üniversitesi Ekonomik ve Toplumsal Araştırmalar Merkezi (BETAM), Türkiye’de hanehalklarının bilgi bağlantı teknolojileri harcamalarını tahlil etti.
Toplumun dijitalleşmede geldiği noktayı ölçümleyen BETAM, hazırladığı ‘Türkiye’de Bilgi İrtibat Harcamaları ve Dijitalleşme’ isimli rapor ile değerli tespitleri ortaya koydu.
Rapora nazaran, gerçek olarak kişi başı irtibat harcamaları öteki birçok temel harcama kaleminin gerisinde kalıyor. 2002’de bağlantı harcamalarının toplam harcamalar içindeki hissesi yüzde 4,5 iken, 2019 yılında bu oranın yüzde 3,6’ya kadar gerilediği görülüyor.
Rapor doğrultusunda oluşturulan ve bu vakte kadarki en kapsamlı endeks niteliği taşıyan Türkiye Dijital Toplum Endeksi’ne (TDTE) nazaran ise Türkiye’deki hanehalklarının 2004-2021 yılları ortasında dijitalleşme yolunda aldığı ara 22 kat arttı.
BETAM tarafından hazırlanan ve iki farklı kısımdan oluşan “Türkiye’de Bilgi İrtibat Harcamaları ve Dijitalleşme” raporu hakkında bilgi veren Bahçeşehir Üniversitesi BETAM Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, “Çalışmanın birinci kısmında TÜİK’in Hanehalkı Bütçe Anketi (HBA) datalarını kullanarak hanehalklarının irtibat harcamalarının yıllar içindeki değişimi incelendi. İkinci kısımda ise hanehalklarının dijitalleşme alanında katettiği arayı ölçmek emeliyle bir dijital toplum endeksi tasarlandı. TÜİK’in Hanehalkı Bilişim Teknolojileri Kullanım Araştırması (HBTKA) bilgilerini kullanarak oluşturduğumuz endeks, dijitalleşme performansını ölçmeyi ve izlemeyi hedefleyen, Türkiye için tasarlanmış en kapsamlı endeks olma özelliğini taşıyor” dedi.
İletişim harcamaları başka harcamalar kadar süratli artmıyor
Raporun birinci kısmında hanehalklarının bilgi ve irtibat harcamaları için ayırdığı bütçe ve bu bütçenin vakit içindeki değişimi incelendi. Besinden tütüne, dokumadan konut sarfiyatlarına, mesken aletlerinden sıhhate, bağlantı, ulaştırma, cümbüş kültür, eğitim hizmetleri, lokanta ve yemek hizmetleri, konaklama sarfiyatlarına kadar toplam 12 farklı temel eser ve harcama kümesinin değerlendirildiği raporda, tüm eser kümelerinde kişi başı gerçek harcama düzeyleri yıllar içinde artış sergiliyor. 2002-2019 ortasında ulaştırma harcamalarının toplam harcamalar içindeki hissesi 7,7 yüzde puan, yemek hizmetleri ve otellerin ise 2,1 yüzde puan artarken, irtibat harcamalarının hissesinin ise yüzde 4,5’ten yüzde 3,6’ya gerilediği görülüyor. Bu sonuç bağlantı harcamalarının başka harcamalar kadar süratli artmadığını gösteriyor.
Bilgi Teknolojileri ve Bağlantı Kurumu (BTK) tarafından yayınlanan aylık ortalama abone başına gelir dataları, abonelerin ortalama taşınabilir ve sabit hizmetlere ödedikleri fiyatın gerçek olarak azaldığını ortaya koyuyor. 2008-2021 periyodunda dört telekomünikasyon firmasının ortalaması olarak hesaplanan abone başına aylık gerçek gelirin (2021 3. çeyrek fiyatları ile) yaklaşık 65 TL düzeylerinden 45 TL düzeylerine düştüğü görülüyor. Bu da irtibat hizmetlerinde fiyatların artış oranının gerçek olarak düşük kaldığına işaret ediyor.
İlk kere açıklanan Türkiye Dijital Toplum Endeksi 49,45 çıktı
İletişim harcamalarının artış suratının, başka harcamalara nazaran daha yavaş kalmasına karşın Türkiye, dijitalleşme konusunda epeyce süratli gelişim gösteriyor. Rapor kapsamında oluşturulan Türkiye Dijital Toplum Endeksi (TDTE) için bu alanda yayınlanan yerli ve yabancı kaynaklar ile Türkiye’de dijitalleşmeyi ölçebilecek data kaynakları incelendi.
İnternete bağlanma, internet kullanımı ve dijital kamu hizmetleri olmak üzere üç temel alanın bileşkesinden oluşan TDTE bedellerinin gelişimi raporda ortaya konuyor. Buna nazaran 2004 yılında 2,19 olan endeks pahası, 2021’de 22 kat artışla 49,45’e yükseliyor.
TDTE’yi oluşturan üç temel alandan biri olan ‘internete bağlanma’, hanelerin sabit ve taşınabilir internet temasındaki gelişmeyi endekse yansıtıyor. 2000’li yılların başından itibaren yaygınlaşmaya başlayan sabit genişbant internet ilişkisinin 2011 yılına kadar endekse katkısı artarak devam ederken, takip eden yıllarda endekse olan katkı, daha büyük oranda taşınabilir genişbant teknolojisine geçilmesiyle mobilden geliyor.
Bir öbür temel alan olan ‘internet kullanımı’na dair endeks düzeylerine e-ticaret ve internet bankacılığı kıymetli katkı sağlıyor. Mal ve hizmetler hakkında bilgi arama, online haber kaynaklarını okuma ve sıhhatle ilgili bilgi arama olmak üzere üç internet faaliyetinin bileşkesi olan ‘bilgi edinme’ ise dijitalleşmede kıymetli bir öge olarak tanımlanıyor.
Dijitalleşmeye sürat katan araçlar
Sosyal medya kullanımı da endekse katkıda bulunan bir başka alt alan olarak raporda ele alındı. Haberleşme emelli internet kullanımı, e-posta ve internet üzerinden sesli/görüntülü görüşme faaliyetlerinden oluşuyor. Bireylerin temel internet faaliyeti olan e-posta kullanımının endekse katkısı, genel manada sabit kalırken, sesli ve manzaralı görüşmenin bilhassa 2017 yılı prestijiyle süratle arttığı dikkat çekiyor. Cümbüş emelli internet kullanımında, oyun oynama/indirmenin endekse katkısı vakit zaman değişse de genelde sabit seyir izlerken, müzik dinlemenin katkısının 2015 prestijiyle arttığı gözlemleniyor.
TDTE içindeki öbür temel alan olan dijital kamu hizmetlerinin kullanımına dair gelişimi de dikkat çekiyor. Dijital kamu hizmetleri, e-devlet üzere kamu kurumlarına ilişkin sayfalardan/ uygulamalardan bilgi edinme, form doldurma, müracaat, randevu alma üzere faaliyetleri içeriyor. Faaliyetler 2020 yılına kadar istikrarlı artış eğiliminde endekse katkıda bulunsa da 2020 yılında etkin kullanımın endekse katkısı 2019’a nazaran azalıyor. Lakin pandemi sürecinde bu hizmetlerin kullanımın arttığı görülüyor.
“İletişim harcamalarını tahlil ettik, dijitalleşme düzeyini ölçtük”
▶BETAM Türkiye’deki bilgi irtibat harcamaları ve dijitalleşmenin haritasını ortaya koyan raporunu DÜNYA aracılığıyla yayımladı. Raporla ilgili bilgi veren Bahçeşehir Üniversitesi BETAM Yöneticisi Prof. Dr. Seyfettin Gürsel, şunları söyledi: “Bilgi bağlantı teknolojilerinin toplumsal dönüşüme tesir edebilmesi için erişilebilir ve kullanılabilir olması gerekiyor. Erişilebilirlik, hanehalklarının harcamaları içinde bu teknolojilere yönelik harcamaların makul bir yer kaplaması olarak söz edilebilecekken, kullanım ise bu teknolojilerin nasıl ve hangi yaygınlıkta kullanıldığı ile ilişkilendirilebilir. Bu kapsamda raporu oluştururken hem bilgi irtibat teknolojilerine dair Türkiye’deki hanehalklarının yıllar içindeki harcama tahlilini yaptık hem de toplumun bu teknolojileri kullanarak dijitalleşmede geldiği seviyeyi ölçmeye çalıştık.”
Hanehalkları pandemide yüksek bir dijitalleşme performansı sergiledi
▶COVID- 19, ülke ekonomilerinde olumsuz tesirlere neden olurken, BT hizmetlerinde talep artışı yaşandı. Uzaktan çalışma ve çevrim içi eğitim uygulamaları süratle hayata geçerken, birçok özel ve kamu hizmeti de yerden bağımsız, çevrim içi verilebilir hale geldi. BTK’nın 2021 bilgilerine nazaran salgının birinci dalgasında Türkiye’de genişbant abone sayısı yüzde 8,4, abone başına ortalama data kullanımı ise yüzde 42 arttı. Raporda COVID-19 devrinde Türkiye’nin dijitalleşme performansı da incelendi. TDTE ve temel alanlara bakıldığında, 2019 ve 2020 yılında birbirlerine yakın olan endeks kıymetleri, salgının tesirinin ağır hissedildiği 2021’de kıymetli ölçüde arttı. Her bir temel alandaki artış, bedelleri üst çekerken, endeks 5 puandan fazla yükseldi. Bu durum hanehalklarının COVID-19 salgını sürecinde yüksek bir dijitalleşme performansı sergilediğine işaret ediyor.
Kıyı kentleri süratli dijitalleşiyor, erkekler dijitalleşmede önde
▶Endeks, bölge ve demografik boyutlara nazaran incelendiğinde başta İstanbul olmak üzere batı ve kıyı kesitler, 20112021 ortasında endekste en süratli yükseliş gösteren bölgeler ortasında. Dijitalleşme performansı Türkiye geneline nazaran en düşük olan bölgeler ise Kuzeydoğu ve Güneydoğu Anadolu bölgeleri olarak sıralanıyor. Endeksler yaş kümelerine nazaran hesaplandığında, genç yaş kümelerinin daha çok dijitalleştiği görülüyor. Öte yandan erkekler bayanlardan, gençler yaşlılardan, yüksek eğitimliler daha az eğitimlilerden daha uygun dijitalleşme performansı sergiliyor. Eğitim düzeyi arttıkça dijitalleşme performansı da artıyor.