Yener KARADENİZ- Selenay YAĞCI- Leyla İLHAN
Evvelki gün gerçekleştirilen kabine toplantısında, 29 Nisan Perşembe günü saat 19.00’dan 17 Mayıs Pazartesi günü saat 05.00’a kadar tam kapanma kararı, birçok bölümü hazırlıksız yakaladı. 18 günlük kapanma, hem vatandaşlarda hem de kesimlerde telaşa ve olağanın üzerinde iş yoğunluğuna yol açtı. Bilhassa şehirlerarası otobüs bileti talebinde patlama yaşanırken, perakende, otomotiv, mobilya ve inşaat dalı temsilcileri kapanmanın satışları büyük oranda engelleyeceğini belirtiyor. Öte yandan faaliyetlerini online alana taşıyarak süreçten en az ziyanla kurtulmaya çalışacaklarını söyleyen perakende bölümü temsilcileri, lojistikte sorun yaşanmamasının değerine dikkat çekiyor.
Seyahat bileti satışları patladı
Tam kapanma kararı sonrasında, kısıtlamalar başlamadan şehirlerarası seyahat etmek isteyenler, online seyahat bileti sitelerine akın etti. Türkiye Otobüsçüler Federasyonu (TOFED) Lideri Birol Özcan, önümüzdeki 3-4 günlük müddette otobüslerin yüzde 90 dolulukta bilet sattığını, şirketlere 3-4 günlük ek müddet verilmesini istedi. Özcan, Türkiye genelinde otobüslerde uygulanan yüzde 50 kapasite uygulamasının kaldırılmasıyla İstanbul’da şehirlerarası günlük otobüs sefer sayısının 900’e çıktığını hatırlattı. Tekrar yüzde 50 kapasite yasağının kesimi etkileyeceğini belirten Özcan, “içişleri Bakanlığı’ndan en azından satılmış biletlere müsaade çıkmasını istiyoruz. Yoksa bölüm çok daha makus etkileyecek. Bayram biletleri ne olacak bilemiyoruz. Evvelki kısıtlamada seyahat müsaadesi almak kolaydı. Artık ne olacak daha aşikâr değil. Şimdi kısıtlamaya denk gelen seyahatlere ilişkin biletleri iade etmeye başlamadık” diye konuştu.
Otobüs ve uçak bileti satış platformu obilet.com Strateji ve Kurumsal Gelişim Yöneticisi Sertaç Keleş, kararın akabinde sitelerinin ziyaret sayısının 7 kat arttığını belirterek, “Özellikle çarşamba akşamına yönelik bilet satışlarında büyük yoğunluk yaşanıyor. Davet merkezimize gelen arama sayısı da pandemi öncesi devirdeki en ağır günlerin iki katı düzeyine ulaşmış durumda” dedi. Enuygun.com’un bilgilerine nazaran ise uçak bileti aramaları 6,5 kat, otobüs bileti aramaları da 15 kat artarken; uçak bileti alanların yüzde 93’ünün tek istikamet biletleri tercih ettiği gözlendi. Enuygun’un Seyahat Analisti Tuğba Hacıbayramoğlu, “Uçak biletinde İzmir, İstanbul, Van, Diyarbakır, otobüs biletinde ise Ankara, İstanbul, Van, İzmir ve Adana en çok bilet araması yapılan kentler oldu. Biletler genel olarak tek taraflı alınıyor” değerlendirmesini yaptı.
Perakendeci online satışa hazırlanıyor
Kapanma kararının en çok etkilemesi beklenen kesimlerin başında gelen perakendede satışlar online kanallara taşınıyor. Lakin geçen yıl alınan tam kapanma kararında online ticarette görülen ağır talebe karşılık istihdam ve altyapısı yetersiz kalan kargolarda gecikmeler yaşanmış, birçok tüketici ve marka mağdur olmuştu. Birleşmiş Markalar Derneği Lideri Sinan Öncel, sıkıntı periyottan geçen dalın yeni mağduriyetler yaşamaması için e-ticaret lojistiğinin çok süratli bir biçimde programlanması gerektiğini söyledi. Öncel, “Anketlerimize nazaran genel ortalamada yüzde 80-85 bandında ciro kaybı olacak. Toplam ciro içinde e-ticaretin hissesi da 10-15 aralığında devam ediyor. Bu devirde online satış artacaktır ancak lojistik meselelerinin yaşanmaması gerekiyor” dedi.
Lojistik tam kapanmaya hazır
Türkiye Kargo, Kurye ve Lojistik İşletmecileri Derneği (KARİD) Lideri Aslan Kut, 2020’de yaşanan kapanma sürecinde kargo teslimatlarında yaşanan problemlerin tekrarlanmaması gayesiyle bölümde 10 binlerce yeni istihdam sağlandığını, yüzlerce yeni şube açıldığını ve yeni dağıtım modellerine geçildiğini tabir ederek, “Türkiye çapında her yere ulaşmamızı sağlayan aracı kurumlar devreye girdi ve ‘esnaf kurye’ ismiyle meslek kolu oluştu. Tüm şirketlerimiz önemli yapılanmaya gitti. 5-6 bin kişi kendi aracı ile sisteme dahil oldu. Teknik altyapılar düzenlendi. Herkesin gönlü rahat olsun. Sektörel altyapı yeterli” dedi.
AVM’ler kira almayacak
Markalar tarafında merak edilen bir başka husus ise kapalı kalınan devir için AVM’lerin kira alıp almayacağı. Alışveriş Merkezleri ve Yatırımcıları Derneği Lideri Hüseyin Aydın, geçen yıl olduğu üzere bu yıl da AVM’lerin üstlerine düşeni yapacaklarını söyleyerek, “Pazartesi toplantı yapacağız. Yüzde 99 kapalı kalınan devirde kira almayacağız. Yalnızca market ve eczaneler açık olacak. Onlar da AVM’lerinyüzde 5-7’sine denk geliyor. Bu kısımlardan kira alacağız” dedi.
Konut satışlarını yüzde 40 düşürür
Kapanma sürecinde şantiyelerdeki çalışma sürecinin devam edeceğini belirten İstanbul İnşaatçılar Derneği (İNDER) İdare Heyeti Lideri Nazmi Durbakayım, “Faaliyetlerimiz, tam kapasite çalışma olmayacak lakin inşaatlarımız da durmayacak. Elimizden geldiğince konut talep eden müşterilerimize online hizmet vermeye çalışacağız. Tam kapanmanın satışlara tesirini, TÜİK’in haziran ayında açıklayacağı konut satış datalarında çok net göreceğimizi düşünüyorum. Mayıs 2021 konut satış sayıları, hem evvelki yılın tıpkı periyoduna hem de bir evvelki aya nazaran yüzde 40 civarında daralma olarak yansıyacak. Bilim Kurulu’nun öngöreceği kurallarda satış ofislerinin randevu tarzında çalışmasına müsaade verilmesi, bu daralmayı bir nebze azaltabilir düşüncesindeyim” açıklamasını yaptı.
Mobilyacı ihracata yönelecek
Mobilya Dernekleri Federasyonu (MOSFED) Lideri Ahmet Güleç, iç piyasada mobilya satışlarının duracağını fakat ihracatta badire yaşanmayacağını düşündüklerini söz ederek şöyle konuştu:
“İmalat sanayi ve çalışanlarının kapanmadan muaf olması son derece değerli. Mobilya bölümü birinci çeyreği 1 milyar dolar ihracatla kapattı. Yüzde 15’ten fazla bir büyüme ivmesi yakalandı. Maksatları aksatmadan, üretime olanca gücümüzle devam etmeliyiz. İç piyasada ise düğünler, bayram tatili üzere kesim ismine olumlu bir dizi süreçler ertelenmek zorunda kalınabilir. Lakin bu ertelemeler süratli bir büyümeyi de tetikleyebilir” dedi.
Otoda servislere muafiyet istiyor
Otomotiv dalı temsilcileri, ‘tam kapanma’ kararını desteklerken, yetkili servislere ise istisna tanınmasını istiyor. Yetkililer, hali hazırda birçok oto servisinin, hasar tamiratı ve tamir sonrası araç teslimi için mutabakatlı sigorta şirketlerine ve araç sahiplerine taahhüt verdiğini belirtilirken, tüketicilerin mağduriyet yaşamaması ismine, oto servislerinin kısıtlamalardan muaf tutulması talebinde bulunuyor. Ayrıyeten itfaiye, ambulans üzere kamu araçlarıyla, tedarik zincirinde vazife alan tüm karayolu taşıtlarının ve sıhhat çalışanları araçlarının mümkün kaza ve arıza durumuna rağmen, oto servislerinin kritik ehemmiyet taşıdığına dikkat çekiliyor. DÜNYA’ya konuşan Otomotiv Yetkili Satıcıları Derneği (OYDER) Lideri Turgay Mersin, TSE 12047 Hizmet Yeterlilik Evrakı’na sahip bütün yetkili servislerin tam kapanmadan muaf tutulması gerektiğini söyledi. Tüm Oto Servisleri Federasyonu (TOSEF) Lideri Ünal Ünaldı da “Tam kapanmanın başlayacağı 29 Nisan Perşembe gününe kadar binlerce hasarlı aracın tamir ve tamirat süreçlerinin gerçekleşmesi mümkün olmayacağından, tüketicilerin mağduriyet yaşamaması ismine, Sayın İçişleri Bakanlığı’mızdan oto servislerinin muafiyet kapsamına alınmasını talep etmekteyiz” dedi.
Öbür yandan, dal yetkilileri kapanmanın otomotiv satışlarını frenleyeceğine dikkat çekiyor. Kesim temsilcileri, yine açılmanın başlaması ile ötelenen talebin devreye gireceğini, yaz döneminin da başlamasıyla hem sıfır araçlarda hem de ikinci el pazarında hareketlilik bekliyor. Garenta ve ikinciyeni.com Genel Müdürü Emre Ayyıldız, “Son 1 ayda ikinciyeni.com tarafında hem talepte toparlanma hem de bunun bir yansıması olarak fiyat artışı gözlemledik. Fiyat artışı yüzde 5 i geçti. Bu önümüzde 3 haftanın daha sakin geçmesini bekliyoruz. Bayram sonrası hem bekleyen talebin harekete geçmesi hem de sıfır araç fiyatlarındaki artışların tesiriyle ikinci el araç fiyatlarındaki hareketin hızlanmasını öngörüyoruz” dedi.