Şebnem TURHAN
Yüksek enflasyon, TL’nin alım gücünü yitirmesi piyasada dolanımda büyük kupürlerin hâkimiyetine yol açtı. Ocak 2009’dan itibaren kullanım giren TL’de Nisan 2009’da piyasada 100 ve 200 TL’lik banknotların hissesi yüzde 40,56 iken Nisan 2022 itibariyle yüzde 87,96’ya yükseldi. Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) datalarına nazaran tüketici enflasyonu Nisan 2022 itibariyle yüzde 69,97’ye yükseldi. Geçen yıl yüzde 20’nin altında tekrar çift haneli enflasyon yaşanırken Kasım 2021’de yüzde 20 düzeyi aşıldı ve Aralık 2021’de ise aylık artış rekoru kırıldı. Nisan 2022’deki yüzde 69,97 düzeyindeki tüketici enflasyonu da son 20 yılın en yüksek enflasyon verisine işaret ediyor. Mart 2021’de yapılan 200 baz puanlık artış ile siyaset faizi yüzde 19 düzeyine yükseltilmişti. Akabinde Merkez Bankası başkanlığına Şahap Kavcıoğlu getirildi.
Kavcıoğlu, Eylül 2021’de siyaset faizinde indirim sürecini başlattı ve yüzde 19 düzeyinden Aralık 2021’deki toplantıyla birlikte siyaset faizi yüzde 14’e düşürüldü. Bu süreçte Kasım 2021’de tüketici enflasyonu evvel yüzde 20 düzeyini aştı ve Aralık 2021’deki TL’deki büyük bedel kaybının akabinde ise tüketici enflasyonundaki yükseliş ivmelendi. Aralık 2021’de yüzde 36,08 olan tüketici enflasyonu ocakta yüzde 48,69, şubatta yüzde 54,44, martta ise yüzde 61,14 olarak ölçüldü.
Enflasyon beklentileri üst güncellendi
Nisan verisi sonrası ise analistler yılsonu beklentilerinde güncelleme yaparak yılsonu tüketici enflasyonu öngörülerini yüzde 55- 60 düzeyine çıkardı. Nisan verisi sonrası tepe beklentileri de değişti ve haziran, temmuz ay üzere yüzde 80’in üzerinde enflasyonla karşı karşıya kalınacağı varsayımlara girdi. Merkez Bankası da yılın ikinci enflasyon raporunda mayısta tüketici enflasyonunda doruğun yüzde 70-75 düzeyleriyle görülmesini akabinde ise yılsonunda yüzde 42,8’e gerilemesini kestirim etti.
Yüksek enflasyon dolanımdaki parada küçük kupürlü banknotların artık yavaş yavaş azalmasına neden oldu. Merkez Bankası bilgileri dolanımda bulunan para ölçüsünde artık 100 ve 200 TL’lik banknotların çok daha öne çıktığını ortaya koyuyor. Ocak 2009’de yüksek enflasyonun geride bırakılmasının akabinde paradan 6 sıfır atılarak deverana giren YTL’nin yerine gelen TL’de en yüksek banknot 200 TL olmuştu. Nisan 2009’da yani 13 yıl evvel tüketici enflasyonu yüzde 6,13 düzeyinde ve 200 TL’lik kupürlerin toplam dolanımdaki hissesi da yüzde 12,18 düzeyindeydi. Bu yıl nisanda yüzde 69,97’ye çıkan tüketici enflasyonunun gölgesinde 200 TL’lik banknotların sirkülasyondaki para ölçüsü içindeki hissesi yüzde 43,23’e yükseldi. Bu 13 yılda 31.05 puanlık bir artışın yaşandığına işaret ediyor.
Tekrar ikinci en büyük kupür olan 100 TL’lik banknotlarda da tıpkı seyir gözleniyor. Merkez Bankası datalarına nazaran Nisan 2009’da 100 TL’lik banknotların sirkülasyondaki para içindeki hissesi yüzde 28,38 düzeyinde bulunuyordu. Nisan 2022’ye gelindiğinde yüzde 44,73’e çıktı. Bu 13 yılda 16.35 puanlık bir artışın yaşandığını gösteriyor.
Enflasyon beklentilerindeki bozulma devam ediyor. Analistler yüksek enflasyon ve alım gücünü kaybeden TL ortamında büyük kupürlü banknotların hakimiyetinin artarak devam edeceği görüşünde. Merkez Bankası Lideri Şahap Kavcıoğlu 500 TL’lik banknotların hazırlığı olmadığı belirterek “Bu mevzuda bir çalışmamız yok, hazırlık yok. Bir tweet atıldı, bu kadar tesirli olmaması lazım” demişti.
Küçüklerin dolanımdaki hissesi eridi
İki büyük banknotun toplam sirkülasyondaki para ölçüsü içindeki hissesi Nisan 2009’da yalnızca yüzde 40,56 iken Nisan 2022’de yüzde 87,96’ya çıkmış durumda. İki büyük banknotun hissesi iki katını aşarken bu durum küçük banknotlarla alım gücünün çok çok azaldığını da gösteriyor. 5-10-20 TL’lik banknotlar neredeyse dolanımdan silinmiş üzere. Nisan 2009’da 5 TL’lik banknotun hissesi yüzde 0,96 iken Nisan 2022’de yüzde 0,61’e düştü. 10 TL’lik banknotların hissesi da 13 yıl evvel yüzde 2,94’dü bu yıl ise yüzde 1,16’ya indi. 20 TL’lik banknotların hissesi da yüzde 6,48’den yüzde 1,95’e kadar geriledi. 50 TL’lik banknot bile erimeye karşı koyamadı. Nisan 2009’da piyasadaki sirkülasyondaki paranın yüzde 26,04’üne sahip olan 50 TL’lik banknotlar Nisan 2022’de sirkülasyondaki paranın yalnızca yüzde 8,33’ü kadar. 50 TL banknotların dolanımdaki hissesindeki düşüş epey süratli oldu.
5-10-20 ve 50 TL’lik banknotların Nisan 2009’da sirkülasyondaki paradan aldıkları hisse yüzde 36,42 iken Nisan 2022’de yüzde 12,05’e geriledi. Bu neredeyse 25 puanlık bir düşüşe işaret ediyor.