Şebnem TURHAN
Dolar/TL’de bu hafta itibariyle 4.5 aydır aşılamayan duvar 15 lira hududu geçildi. En son Aralık 2021’de 18.3 lirayı aşan dolar/TL akabinde devreye giren kur muhafazalı TL mevduat başta olmak üzere tedbirlerle gerilemiş bu yıl ise 15 liranın altındaki seyrini sürdürmüştü. Fakat dış tesirler, yüksek enflasyon, artan döviz muhtaçlığıyla kur istikametini yine üste çevirmiş görünüyor. Yıl boyunca talebin yüksek olduğu günlerde kamu bankaları ve Merkez Bankası’nın döviz satışı ile dengeleme gayretinde olduğunu piyasa uzmanları sık sık tekrarlıyor fakat artık ne kadarlık bir satış yapıldığına dair resmi bir açıklama ise yapılmıyor. İşte Ekonomist Haluk Bürümcekçi tıpkı 2019 Mart ayında başlayan ve 128 milyar dolara kadar ulaşan rezerv erimesini takip ettiği üzere bu yıl yapılan değişimleri de bilgilerle ortaya koyuyor. Bürümcekçi’nin yaptığı hesaplamalara nazaran bu yılın birinci çeyreğinde yaklaşık 24 milyar dolar müdahale gayeli satış yapıldı.
Bürümcekçi, sayıların son aylardaki döviz akımlarının değerli bir kısmı Merkez Bankası’na yönlendirilmesine karşın bununla uyumlu bir toplam ve net rezerv birikimi sağlayamadığını yansıttığına işaret ederek rezervlerin sahiplik durumu açısından da bir güzelleşme sağlanamadığını vurguladı. DÜNYA’nın sorularını yanıtlayan Bürümcekçi, hesabı nasıl yaptığını da detaylarıyla açıkladı. IMF tarifli net milletlerarası rezerv için hesaplama yapan Bürümcekçi, reeskont kredileri, kur muhafazalı mevduatta döviz dönüşümü ve ihracat gelirinin aşikâr yüzdesinin alınması başta olmak üzere rezervlere döviz girişi sağlandığını belirterek çıkışların ise KİT’lere satış, swaplar, Hazine süreçleri olduğunu belirtti. İhracat bedellerinin 18 Nisan’a kadar yüzde 25’inin Merkez Bankası’na satış mecburiliği vardı. 18 Nisan’dan itibaren ise hem hizmet ihracatçıları sisteme dahil edildi hem de oran yüzde 40’a yükseltildi.
İhracat geliri hariç 17.1 milyar dolar artmalıydı
Bürümcekçi’nin hesabına nazaran reeskont kredilerinden birinci çeyrekte 4.9 milyar dolarlık bir katkı sağlandı rezervlere. KKM’de dövizden dönüşten gelen ölçü ise yaklaşık 28.6 milyar dolar düzeyinde. KİT’lere 12.8 milyar dolar döviz satılırken swaplardan 2.4 milyar dolar düşüş, Hazine süreçlerinden ise 1.2 milyar dolarlık azalma var. İhracat bedellerinin yüzde 25’i hariç tutulduğunda memleketler arası net rezervlerin 17.1 milyar dolar birinci çeyrekte artması gerekiyordu. Lakin resmi datalara nazaran artış 7.8 milyar dolar düzeyinde gerçekleşti. Yani 9.3 milyar dolar daha az artış oldu. Buna Bürümcekçi yaklaşık olarak her ay 5 milyar dolar düzeyinde ihracat bedeli eklendiğinde artışın yaklaşık 32.1 milyar dolar olması gerektiğini yani bunun da 24.3 milyar dolarlık fark yarattığını vurguladı.
Hesap bize yaklaşık olarak 24.3 milyar dolarlık rezervin kamu bankaları eliyle yahut Merkez Bankası tarafından döviz piyasalarına müdahale için kullanıldığını gösteriyor. Bürümcekçi bir çok datanın şeff af olarak açıklanmadığı için hesaplamalarda kusur hissesi olabileceğine de işaret etti. Bürümcekçi, talebin fazla olduğu günlerde karşılamak için satışların yapıldığını lisana getirerek bu yapılmasaydı dolar/ TL’deki düzeyin çok daha yüksek olacağını vurguladı.
Merkez Bankası rezervlerini neden bu kadar çok tartışıyoruz? Bürümcekçi faiz, kur ve sermaye hareketlerini üç bacaklı düşünmek gerektiğini ve olağanda hepsi özgür olsa faizi yanlışsız belirleyerek kuru direktörün mümkün olduğunu kaydetti. Bürümcekçi şöyle konuştu: “Ancak Türkiye’de faizi demirlemeye çalışıyorsunuz özgür değil. Siz ne olursa olsun faizi tutacağım diyorsanız öteki ikisiyle yani kur ve sermaye hareketleriyle oynamak zorundasınız. Sermaye denetimi tam olarak gelmedi hiçbir vakit lakin evvel memleketler arası swapları durdurdunuz, KKM de bence o tip bir şey sayılır. Zira TL’den dövize dönüşleri durduruyorsunuz ve kur riski olarak devam etse de kağıt üzerinde döviz mevduat değilmiş üzere gösteriyorsunuz. Böylelikle sermaye hareketlerinde çıkış görünmüyor. Kurları da müdahale ile tutabilirsiniz ve rezervlerin kıymeti de burada devreye giriyor. Merkez Bankası’nın ne kadar gücü var ne kadar satabilir rezervlerle ölçebiliriz. Rezervin müdahale gücünü göstermesi açısından değeri büyük.”
Siyasetin sürdürülebilmesi koşullara bağlı
Ekonomist Haluk Bürümcekçi, çok yüksek negatif gerçek faiz olduğunu ve KKM ile bu durumun çözülmeye çalışıldığını lisana getirerek lakin bunun da garantisi olmadığını söyledi. Bürümcekçi, “Döviz satma siyasetinin sürmesi için gelenin düzgün olması gidenin de onu aşmaması lazım. Yani kolay bir matematik” diye konuştu. Sürdürülebilirlik için kimi bilgilerin takip edilmesi gerektiğini lisana getiren Bürümcekçi önceliği cari istikrara verdi. Bürümcekçi şöyle konuştu: “Cari istikrar yüksek gidiyor. Doğalgaz ve petrol fiyatlarının yükselmesi tesirli. Doğalgaz mevsim itibariyle biraz rahatlatabilir lakin yeniden kış gelecek. Yeterli gidecek şeyler de var doğal. İhracat, turizm tarafı güzel sarfiyat. Lakin şu anda dış açık berbata gidiyor. Güç hariç dış istikrar çok makus değil lakin bu türlü de bir gerçek var. İkincisi yabancı çıkışları. Çok azaldığı için sorun yok zati yabancının hakikat dürüst konumu kalmadı. Buradan baskı gelmiyor. Üçüncü olarak hane halkının talebi. KKM bunu tutuyor, işe de yarıyor, döviz talebini geciktirmiş oluyor. Ancak KKM muhakkak bir büyüklüğe ulaştı. DTH’tan yeni dönüşler olmazsa buradan sisteme yeni döviz girişi olmayacağı manasına geliyor. İzlemek gerekiyor. Son olarak da parasallaşmanın boyutu ne olacak bilmiyoruz. Kredi pompalamaları nereye gidecek? Merkez Bankası da kredi verecek. Tüm bunlar bu siyasetin ömrü uzayacak mı kısalacak mı gösterecek.”
Bu siyaset olmasaydı kur 18’e vurmazdı
Merkez Bankası’nın çok daha güçlü rezervleri olduğunun ve geçen yıllarda çok harcandığını hatırlatan Bürümcekçi, “Çok harcandı üzücü da patladı sonunda. Hiç yapmasanız bunları dolara/TL 18’e gelmezdi tahminen lakin 18’e vurdurdunuz. Hiç olmayacak bir yere geldi. Artık de olağanda gerçek kur olarak yetiyor olması lazım lakin enflasyon çok yüksek olduğu için zorluyor. Enflasyonu düzeltmeden kuru tutmak çok daha sıkıntı olur. Sisteme yönelik zamanlama için bir şey diyemem fakat bu türlü bir şey sürdürülemez. Lakin ömrünü uzatacak şeyler olabiliyor. KKM’nin bir anda çıkması oyun değiştirdi. Artık tahminen enflasyon muhafazalı tahvil bir müddet yönetim ettirecek. Ve vakit kazandıracak. Rusya Ukrayna krizi çıkmasa çok daha rahat sürdürülebilirdi. Artık bilemiyoruz tahminen güzel bir şok da olabilir” diye konuştu.
Rezervler borçlarla bile negatif bölgede
Merkez Bankası’ndan 2019’da başlayan satışlarla birlikte rezervlerin de negatife dönmüş olduğunu söyleyen Ekonomist Haluk Bürümcekçi, şöyle devam etti: “Negatif dediğimizde kendisinin sahip olmadığı borçla alınmış dövizi kastediyoruz. Alışılmış ki eksi görünmüyor. Toplam rezervler altın ve döviz rezervlerinden oluşuyor. Toplam döviz rezervleri ise 69 milyar dolar görünürken bunun yaklaşık 11.2 milyar doları Hazine’nin döviz mevduatı. 67.2 milyar doları yabancı para mecburî karşılık kapsamında bankalar tarafından tutulan kısım, son bilgide 63.7 milyar dolar olarak açıklanan bankalar ve Merkez Bankaları ile yapılan swap süreçlerinden oluşuyor. Dolayısı ile bankanın kendine ilişkin döviz rezervinin olmadığı Hazine’nin döviz mevduatını düşmesek bile eksi 57.3 milyar dolar olduğunu ve altın rezervleri eklendiğinde bile TCMB sahipliğinin eksi 27.2 milyar dolar ile negatif bölgede kaldığını görüyoruz.” Bu ortada Bürümcekçi döviz satışının Merkez Bankası’na Naci Ağbal lider olduğunda kesildiğini, Şahap Kavcıoğlu’nun da faiz indirimlerine kadar bu yola başvurmadığını belirtti.