Ekonomist Ali Ağaoğlu ve iktisat gazetecisi Hakan Güldağ bu hafta Talih Sohbetleri’nde, Merkez Bankası’nın son mecburî karşılık düzenlemesinin piyasalara tesirlerini, bankalardan borsaya kadar geniş bir yelpazede ele aldı. İkili, son devirdeki hareketlerin borsanın yapısında kıymetli değişimin işareti olduğuna dikkat çekti.
Avrupa Merkez Bankası’nın da faiz artırımına hazırlandığını, lakin Fed’in önde koşmaya devam edeceğine işaret eden Ağaoğlu ve Güldağ, doların güçlü kalmasının dış ticaretimizi olumsuz etkileyeceğini öne sürdü. Ağaoğlu, Türkiye açısından asıl riskin faiz artışı süreçlerinde yaşanacak talep daralması olacağını vurguladı.
Güldağ: Merkez Bankası mecburî karşılıklarla yeniden oynadı. Hem ek karşılık uygulanacak alanı genişletti hem de bireylerin yanı sıra şirketleri de dövizden TL’ye dönüşte kapsama aldı. Kur muhafazalı mevduat, uygulanan siyasetin belkemiğini oluşturduğu için oradan kaçışa müsaade vermek istenmiyor anlaşılan. Onun için de bankalara yeni vazife yüklüyor.
Ağaoğlu: KKM için bankalara verilmiş maksatlar var. Artık bireysellerin yanına hukuksal bireyler ve şirketler de eklendi.
Güldağ: Ne kişiselde ne de hükmî bireylerde KKM’ye geçirmek ya da orada kalmasını sağlamak bankanın direkt vazifesi değil. O müşterinin tercihi. Ancak bankalara mecburilik getirilerek durum yönetim edilmeye çalışılıyor.
Ağaoğlu: Daha evvelce bankaların faiz oranı dışında alabilecekleri komiteye da sınırlama getirilmişti. Özetle, fiyatlama davranışlarını bozan, yani bir manada tırnak içinde “narh” uygulamasının geldiği, yani fiyatlara narh uygulandığı bir periyoda gelmiş durumdayız.
Güldağ: Narh amaçlanmamıştır muhtemelen. Lakin odağınız dövizi denetim etmek olunca, faize de üst gerçek dokunma müsaadeniz olmayınca, iş oraya varıyor…
Ağaoğlu: Bunun içine sığamıyor Türkiye iktisadı. KKM’deki kuralları ağırlaştırıp, daha fazla zorlayıp dövizleri Merkez Bankası’na aktardığınızda iş çözülmüyor. Merkez Bankası bunları kullanmayıp rezervleri artırmış olsaydı zati bir sorun yoktu. Lakin belirli ki kullanıyor ve bu nedenle rezervlerde değerli değişiklik olmuyor.
Güldağ: KKM 60- 62 milyar dolar civarında bir yere geldi. Görünen o ki, bu süreçte piyasaya şu ya da bu yolla verilen dolar ölçüsü da çabucak hemen birebir ölçüye denk düşüyor. Artık ‘artık narh uygulanan noktaya hakikat geliyoruz’ tespitini de, akılda tutarak nasıl bir sonbahar bekliyorsun? Eylüle girdik…
Ağaoğlu: Öncelikle sendikasyonlar var. Tekrar uzatılır lakin konuşmuştuk tahsilatlar daha önden olacak diye düşünüyorum. Zira şunu biliyorum; yurt dışındaki bankaların Türkiye’ye bakış açılarında hiçbir düzgünleşme olmadığı üzere, bundan 1-1,5 ay öncesine nazaran fiyatlamalar tekrar üst çıktı. Bir yıllık finansmana teklif ettikleri libor + 6-8 bölgesine gelmeye başladı. Maliyetleriyle birlikte 12-13 civarında.
Güldağ: Dolar olarak…
Ağaoğlu: Evet dolardan bahsediyoruz. Çok yüksek bir sayı. Zira Türkiye’nin risk algısında müspet bir düzgünleşme görünmüyor.
Güldağ: Bankaların işi zorsa Türkiye’nin işi sıkıntı. Motamot gerçek kesimin de olduğu üzere…
Ağaoğlu: Herkes bankaların kârı çok yüksek diyor. Bankaları savunmak bana düşmedi ancak bankaların kârı âlâ ki yüksek. Zira toplam sermaye sayısı büyüyor, o kâr dağıtılmadığı sürece… Sermaye yeterlilik rasyolarına nazaran daha yüksek kredi verebiliyorlar. Yani büyümeyi yahut enflasyonu finanse edebiliyorlar. Aksi takdirde güzelce küçülecek ve gerçekten kredi bulmakta bugünkünden de çok daha fazla zorluk çekeceğiz. Düzenlemelerle gelen kısıtları geçtim. Bir de sahiden bankaların rasyoları ile ilgili bir ıstıraptan ötürü lakin onlar da bu enflasyon muhasebesine girmedikleri için bu nominal karlarında epey yüksek bir vergi ödeyecekler. Şu anda aslında enflasyon muhasebesi dahil olsaydı bu kadar karlı görünmeyecekti bankalar.
Güldağ: Düzenleme deyince enflasyona endeksli kağıtlar yerine yeni oranlarla almak durumunda kalacakları kağıtlar geliyor aklıma…
Ağaoğlu: O denli de bir durum var, evet.Kâr yazmışlardı o kağıtlardan. Hala daha bankalar talep ediyor ancak şu anda faizi 13’e inen parayı alabilmeniz için Merkez Bankası’na teminat vermeniz lazım. Ya döviz ya hazine bonosu teminatı vermek lazım. Merkez Bankası artık mealen dedi ki, enflasyona endeksli kağıtların teminata sayılma oranlarını ben evvel yüzde 70’e indirdim, sonra yüzde 50’ye indirdim. Tekrar bankalar bunları istekli olarak meblağlar fakat bu yan kullanımı sınırlanıyor. Faiz oranlarına konulan hudut düzenlemesi de bankaların mecburî olarak bu enflasyon tahvilleri dışındaki Hazine’nin ihraç etmiş olduğu sabit faizli tahvillerini, yani enflasyona endeksli olanlar dışındaki tahvillerini talep etmelerine yol açtı. Ve orada da faizde yüzde 19’dan yüzde 14’lere süratli bir düşüş oldu. Yani aslında Hazine’ye, Merkez Bankası eliyle borç vermek yahut direkt avans açmak yerine bankacılık sistemi üzerinden yürüyen bir düzenekte bankalar kullanılıyor.
Güldağ: Evet, görünen o…
Ağaoğlu: Onun için de bu kredi sistemini, yani bir taşta 3-5 kuşu yahut hatta bir kuş sürüsü vurmaya çalışılıyor.
Güldağ: Çalışır mı sence? Daha doğrusu sürdürülebilir mi?
Ağaoğlu: Önemli tasalarımın olduğunu söylüyorum daima. Şu anda bankalar mecburî olarak tahvil alıyor. Enflasyon tahvili dışında olağan faizli tahvil almaya başladılar.
Güldağ: Bu sefer de gelirleri düşecek. Bu borsa tarafında da alışılmış tesirli olabilir. Borsada bankalarla bir tırmanış yaşanıyor…
Ağaoğlu: Borsadaki yükselişi aslında biraz enflasyonla bağlamıştım. Lakin geçen haftaki bilgilere nazaran 800 milyon dolarlık bir giriş var. Bu durum bana çok sağlıklı üzere görünmüyor. Kamu bankaları başta olmak üzere bankacılık dalıyla borsanın yükselmesi bende soru işareti. Hatta ben şöyle bir tweet atmayı bile düşündüm; Herhalde banka yöneticileri birbirlerini arayıp “biz neyi çok yeterli yaptık da paylarımız bu kadar düzgün performans gösteriyor” diye soruyorlardır. Bankalarda maden mi vardı da biz fark etmemiştik?
Güldağ: Olağan banka payları uzun müddet oldukça düşük kaldı..Gecikmiş bir güzelleşme…
Ağaoğlu: Yahut düzgün niyet kelam konusu. İran muahedesi olursa bilhassa Halk Bankası’nın üzerindeki baskılar kalkmasa bile azalacak. Bu akla geliyor bir yandan. Fakat torba kanunla sizin gazetede mümkünlük olarak belirttiğiniz üzere enflasyon muhasebesi hayata geçerse, bankaların bugünkü kâr sayılarını natürel ki göremeyeceğiz. Gerçeğe daha yakın sayılar göreceğiz.
Güldağ: Borsayı etkileyebilir dediğim o. Borsada şu sıralar TL bazında rekor kırılıyor lakin dolar bazında doruğun uzağındayız…
Ağaoğlu: Amacı dolar bazında 5.1 alıyorum. Borsamız üç defa geçmişte o düzeye geldi. Buna nazaran bakarsak bugün o düzeyin gerisinde miyiz? Evet, gerideyiz. Daha üste gidecek potansiyelimiz var mı? Evet, var. Ancak “5.1 dolar seviyesini yine yakalamak için ne yapılıyor ve buna yönelik adımlar atılıyor mu” sorusunda biraz başım karışık. Son bir yıldaki kararlara bakıyorum ve bu kararların içinde Türkiye’nin dünya ile rekabetinde, Türk yatırımcısının, Türk iş adamının önünü açacak, dünyayla rekabette hayatını kolaylaştıracak ne üzere tedbirler alındı sorusunu kendime sorduğumda, doğrusunu istersen çok fazla örnek bulamıyorum.
Güldağ: Pastayı büyütmekten çok, bana düşen pasta dilimini nasıl büyütürüm sorusu önde…
Ağaoğlu: Alınan tedbirlerin neredeyse tamamı içeriye yönelik ve içerideki var olan küçük kapalı, kendi içinde dönüp duran iktisada yönelik tedbirler.
Güldağ: Olağan o denli bakınca borsadaki o 5.1 dolar seviyesi diğer şartların ve ortamın seviyesi. Borsada yabancı hissesinin yüzde 30’lara düştüğü ortam değil.
Ağaoğlu: Gerçek yüzde 70’lere çıkmıştı yabancı hissesi borsada. Artık, 800 milyon dolar yabancı fon geldi yahut yurtdışından borsamıza bir iltifat oldu deyip büyük bir olaymışçasına sunmak da bana biraz züğürt tesellisi üzere geliyor.
Güldağ: Bilhassa Jackson Hole toplantı sonrasında Fed’in enflasyonla uğraş için ‘acı’ da olsa faiz tarafında sert adımlar atmaya devam edeceği görülüyor. 3-3.5 seviyesi konuşulurken artık faizde 4’ler hatta 5 seviyesi Amerikan iktisat basınında lisana getirilir oldu. Bu dünya borsalarında düşüş getirdi ancak bizimki hariç…
Ağaoğlu: İstanbul borsası yurtdışı borsalardan büsbütün farklı istikamete gitti. Dünya borsaları aşağıya giderken, emtia fiyatları aşağıya giderken… Evet Türkiye için dış ticaret açısından avantajlı bir durum fakat bunun borsaya yansımasının bu kadar süratli olması bana çok manalı gelmediği üzere Amerikan borsalarının bu kadar sert düştüğü bir devirde bizim borsaların sert yükselmesi bana bir şey söylüyor.
Güldağ: Ne diyor?
Ağaoğlu: Yabancı yatırımcının az olduğu bir ortamda artık Türkler Türklere pay senedi alıp satıyorlar üzere bir durum var. Tahran, Mısır, Pakistan, ne bileyim Arjantin borsası öyledir. Yabancı yatırımcıların olmadığı, yerlilerin birbirleriyle alıp sattıkları kapalı, kendi yağıyla kavrulan bir dünya tertibi kendi dünyaları var onların. O denli bir yere hakikat geldik ve son birkaç gündeki hareketler de bunu bayağı tescil eder nitelikteydi. Onu da küçük bir not olarak kayda geçelim. Güldağ: Küçük lakin değerli.Yapısal bir değişiklik mi bu sence? Ağaoğlu: Bir manada evet. Borsada 5.1’in dünyası öteki bir dünyaydı bence. Güldağ: Ya bugünün dünyası? Ağaoğlu: Bugün 1 buçuk ile 2 buçuk dolar dünyasına hapsolacağız bir mühlet. O denli bir dünyaya hakikat geliyoruz üzere görünüyor.
Enerjide daha güç bir sürece hakikat giriliyor
Güldağ: Fed ve Avrupa Merkez Bankası’nın kararları paritenin seyrini belirleyecek. Avrupa’dan da bir 75 baz puanlık ‘jumbo’ dedikleri bir faiz artışı bekleniyor fakat aşikâr ki Fed önden koşmaya devam edecek. Euro/dolarda ibre dolar lehine gözüküyor bir mühlet daha. Dolarla alımlarımızın yüzde 70’leri bulduğu, euro ile satışımızın ise yüzde 50’ler civarında kaldığı bir süreçte ihracatçımız olumsuz etkileniyor doların güçlenmesinden…
Ağaoğlu: Gerçek lakin faiz artışı süreçlerinde yaşanacak talep daralması bizim için en büyük risk. Euro’dan dolar tarafına kayan zayıf bir Euro ihtimali var. 92.50, 94.50, 96.50 maksatlarından bahsetmiştim. Avrupa’da talep daralması bize ihracatın zayıflaması olarak yansıyacaktır. Âlâ tarafından baktığımızda ise emtia fiyatlarında genelde bir gerileme var. Gaz fiyatlarında sert düşüş yaşandı fakat Avrupa’daki gaz fiyatlarında yüksek oynaklık yaşanıyor. Fiyatları aşağı çekebilmek için ülkeler ulusal rezervlerini açıyorlar. Bu düzgün bir şey değil. Ağustosta rezervi açıyorsanız aralık ayında ne yapacaksınız, hangi rezervi açacaksınız?
Güldağ: Önümüzdeki 6-8 yalnızca bu yılın seyrini değil, tahminen bir 10 yılı belirleyecek.
Ağaoğlu: Rus filosunda Boeing ve Airbus yüklü 600 küsur uçak var. Ve bunlar yedek kesim ve güncelleme haklarından yoksunlar. Ruslar birtakım uçaklarını, ‘soyup’ öbürleri için yedek modül olarak kullanmaya başlamışlar. Havacılıkla ilgili bir arkadaşım “İran da yıllardır bu işi yaşadı, bu işin garip bir karaborsası var. Bir formda temin ederler” diyor fakat Rusya yeni yaptırımlarla bir yere sıkışıyor üzere görünüyor. Buna karşılık Rusya’da uçaklar uçmayacak da, kışın Rusya gaz vermezse Avrupa ne yapacak? Sahiden sıkıntı bir denklem ve süreç.
Güldağ: Güçte daha da sıkıntı bir sürece giriliyor olması, Avrupa’da resesyon ihtimalinin de güçlendiği yorumlarına yol açıyor. Petrol fiyatlarında da taraf arayışı var. Brent, 100 dolardan yeniden döndü…
Ağaoğlu: Orada değerli haber, İran denkleme girmek üzere. Son 3-4 aya girdik, bitecek üzere görünüyor. Libya’daki ufacık bir eza, çat diye petrolü 102 dolara geri getirdi. Rahatlama için İran’ın denkleme girmesi lazım. Girdiğinde süratli bir düşüş sonra tekrar 95 dolarlarda bir dengelenme bekliyorum. Ancak doğalgaz için bu türlü bir şey kelam konusu değil. Doğalgaz gerçekten neredeyse Putin’in iki dudağı ortasına geldi.