Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, Baht Sohbetleri’nde bu hafta, Türkiye’nin en değerli ticaret pazarı olan Avrupa’da izlenecek para siyasetini ele aldı. Paritede 1,04 düzeyine dikkat çeken Ağaoğlu, ihracatçı şirketler için daha ince hesap kitap yapılması gereken periyoda girildiğini vurguladı.
İkili, yeni konut finansman paketinin mümkün yansımalarını kıymetlendirdi. Güldağ, döviz ve altın bozdurmaya yönelik devam eden beklentiye işaret ederken Ağaoğlu, paketin parası olana yarayacağını söyledi. Güldağ ve Ağaoğlu, yükselişe geçen dolar ve CDS’e yönelik beklentileri de ele aldı.
Güldağ: Yeni konut finansman paketi, döviz kurlarındaki hareket, yükselen CDS ve gecelik kredi faizleri… Ben, açıkçası telefonumun susmadığı bir hafta yaşadım. İstersen konut kredileri ile başlayalım. 3 ayaklı finansman paketi açıklandı. Ekspertiz bedeli azami 2 milyon liraya kadar olan sıfır konut için yüzde 0,99 faiz ve 120 ay vade ile kredi verilecek. Bir de genişletilmiş konut kredisi var, ki asıl ana kıssa burada diye düşünüyorum. Konut kıymetinin en az yarısının 1 Nisan 2022 öncesinde döviz ve/veya altın hesaplarında bulunması kuralı. Bu defa faiz yüzde 0,89 doğal. Paketin bir ayağı da yarım kalmış işlere dönük olarak müteahhitlere 20 milyar liralık kredi sunulması. Lakin ana öykü güya; bozdurmayan vatandaştan alalım dövizi, bu işleri dengeleyelim uğraşı… Oburu işin sosu, müteahhitlere de işlerini bitirmesi için dayanak.
Ağaoğlu: Sorun nerede biliyor musun; yeniden evvel inşaat! İkinci sorun da şu: Yüzde 0,89 lafını telaff uz ettiğin andan itibaren, yüzde 8,5 siyaset faizinin olduğu periyottaki üzere, ikinci el araç fiyatlarının birinci el araç fiyatlarını geçtiği, insanların kredi alabilmek için adeta birbirlerinin üzerine çıktıkları periyot fikri hasıl olur insanlarda.
Güldağ: Son paket enflasyonu körükleyecek mi tartışması da yarattı ister istemez…
Ağaoğlu: Bu, enflasyonu azdırır mı sorusunu tekrar bir ekonomist bakış açısıyla değerlendirelim. Başlara bir faiz oranı nakşettiğiniz andan itibaren onu gerçek zannedecek beşerler yahut gösterge olarak onu kullanacaklar. Onun üzerine her türlü kararı almaya başlayacaklar. Bu ortada yüzde 0,99’u değil, 0,89’u baz alacaklar. Yüzde 0,89’u söylediğin andan itibaren “her şeye verilecek” üzere bir algı oluşuyor. Faiz düştüğü için tüketime gidelim fikrine giriliyor. Daha fazla fiyatı artacak, evvelden alayım üzere bir talep doğuyor. Bunların hepsinin ötesinde liralaşma teşvikin temelinde iki şey olur. Birincisi TL’ye olan itimadı artırıcı tedbirler alırsınız, bunlar yok. İki; faizle kaygınızı anlatırsınız, bu da yok.
Güldağ: Açıklanan kredi paketi anında satılık konut ilanlarına yansıdı. Bir anda yüzde 20 artan konut fiyatları paylaşıldı toplumsal medyada.
Ağaoğlu: Düşük faizden yararlanmak isteyenlerin yaratacağı talep yahut bu talep gelecek diye öncesinde müteahhitlerin yahut konut sahiplerinin fiyatları artırması, sonuçta o düşük faiz pek bir işe yaramayacak. Geçtim, çok sıkça sorduğum bir soruyu sorayım; bu ve gibisi faiz indirimleri yahut teşvikler kime fayda?
Güldağ: Temel olarak satıcıya fayda.
Ağaoğlu: Yani bu halde teşvikler yalnızca parası olana yarıyor. İkinci soruyu sorayım; 4,250 lira minimum fiyatın olduğu bir yerde 2 milyon lira kredi ile kaç kişi mesken alabilecek peşinatı yaptırabilme kapasitesine sahip? Bu tıp paketlerin toplumsal adaleti ve dengeyi koruyacak formda bir bakış açısıyla hazırlanması çok daha sağlıklı olacak diye düşünüyorum. Birlikte yaşamamızın zorlaşmasını istemeyiz.
Güldağ: Dolar/TL, dört ayı aşkın müddetten sonra 15 lira sonunu aştı, 15.40’lara geldi. Kurlardaki hareket bir kadro önlemleri de beraberinde getirmiş üzere görünüyor. Bankalara, “işlemleri saat 10 ile 16 ortasında yapın” denildi. Sağlam kaynaklardan duyduğum için söyleyeceğim “büyük şirketlere 10 milyon doların üzerinde günlük süreç yapılmasın” üzere telefonlar açılıyormuş. Rotatif kredilere de bir fren gelmiş üzere anlaşılıyor. Sermaye yeterliliği rasyolarında kimi bölümlerde oynamalar oldu. Kimisi 7 buçuktan 24,5’e çıkmış, kimisi 12’den 24’lere çıktı. Swap faizi 60’a geldi, CDS’ler de 700 düzeylerinde. Endüstriciler ile konuşuyorum, tüm bunlar “Ne oluyor?” sorusuna yol açıyor. Birçok kesim “Bizim işlerimizi mahzurlar, rekabetçiliğimizi de önemli manada törpüleyebilir, maliyetlerimiz giderek artıyor” noktasındalar. “Maliyetlerimiz yüzde 120, hatta bunun üzerinde arttı lakin kurlardaki artışı yüzde 8-10’u bulmuyordu. Biraz bırakılması lazımdı, o tarafıyla düzgün oldu. Fakat, bu belirsizlik çok makûs, sanki kaça çıkar ne olur? 16,50 deniyor, siz ne diyorsunuz?” diye sorularla muhatap oluyoruz ve ben de birebir soruları sana sorayım.
Ağaoğlu: Türkiye’nin risk primi (CDS) 700 baz puanın üzerine çıktı. 500’ün üzerine çıkması bir kederdi, 600’ün üzerine çıkması teknik olarak kimi şeyleri tetikliyor. Tetiklediği için 700’e süratli geldik. 700’e neden geldik sorusunun karşılığı için dışarıdan gelen tesirler dersek, çok hakikat olmayacak. İçeriden gelen ne var da bu oldu deyince; 0,89’luk paket kıymetli sebeplerden bir tanesi. Enflasyon yüzde 70’e dayanmışken, yine enflasyonu tetikleyecek biçimde siyasetler izlerseniz, “burası dikiş tutmaz” diyen beşerler Türkiye’nin risk primini artırır. Riski almak isteyenlerden daha yüksek sigorta primi ister hale gelirler. Bu priminin düşmesi lazım. Yani şöyle düşün; alınan kararlar, atılan adımlar, izlenen siyasetler ve yeni gelen tedbirlerin hangisi Türkiye’nin global rekabetinde destekleyici ataklar? Lütfen herkes şapkasını önüne koyup bir düşünsün.
Güldağ: Enflasyonla uğraş öncelikli değil; net bir biçimde anlaşıldı bu üçlü paketle. İkinci olarak da “sermaye denetimleri çok uzak değil” algısı arttı. Görünen o ki döviz piyasası ile gereğince başa çıkamıyoruz. Çıkamadığımız noktada gidip sarıldığımız şey de para siyasetinden fazla daha çok denetimci bir yaklaşım oluyor. Bu iki algının CDS’leri çok olumsuz etkilediğini düşünüyorum, zira apansızın çok önemli bir sıçrama yaptı. Pekala çok sorulan sorulardan biri olağan bunu kestirmek bilmek çok sıkıntı fakat bu hareket devam eder mi, ederse nerelere kadar eder? Yeni bir soluklanma düzeyi ortaya çıkacak mı, yoksa daha mı fazla huzursuz olmalıyız? Ne düşünüyorsun? Tedirginlikten kastım, kurların yükselişi…
Ağaoğlu: Teknik tahlili Türkiye’de en eski kullananlardan ve en fazla inanmaya başlayanlardanım. Yani işe yaradığına inanıyorum daha doğrusu. Diyelim ki 5 milyon lira sermayeli ve her yıl 1,5 milyon lira ziyan etmiş bir şirket bilançosu var. Bu şirketin pay senedinin pahası 0,10 lira yahut 10 kuruş olması gerekirken 1.000 lira oluyorsa, ben o şirketin teknik tahliline bakmam. Teknik tahlilin temel varsayımı hür fiyatların oluştuğu ve bu fiyatın da bütün bilgileri içerdiği tarafındadır. Şu anda Türk lirasının hür ticaretinin yapıldığı ve bütün bilgilerin fiyatın içine girdiği bir ortam olduğunu düşünmüyorum. O yüzden de yalnızca teknik tahliline bakarak bir şey söylemek ne yazık ki mümkün değil. Bir manada yönlendirilen, yönetilen bir kur siyaseti izlendiği için, teknik tahlille söylenenlere çok fazla prim veremiyorum. Amma velakin istatistikte denir ki “rakamlara gereğince azap edersen sana istediğini söylerler”. Ben de tıpkı şeyi grafikler için söylüyorum. Grafiklere gereğince azap edersem bana istediğimi söylerler.
Güldağ: Bu türlü bir grafik ne der pekala?
Ağaoğlu: Gereğince azap etmeden hafif bir azap ile baktığımızda 15,95 orta düzeylerden biri. Lakin asıl söylemek istediğim şu olur. Liralaşma denilen siyaset Türk lirasının kıymetini artırıcı istikamette midir, azaltıcı tarafta mi? Yani Türk lirası kazanmaya mı daha meyilli, kıymet kaybetmeye mi? Maalesef kıymet kaybetmeye daha meyilli görünüyor. Kıymet kazanması için ne üzere tedbirler alındı diye sorduğumuzda sayacak çok fazla bir şey bulamıyoruz. Lakin bedel kaybetmesine neden olabilecek çok şey var.
Güldağ: Biraz evvel konuştuklarımız da dahil.
Ağaoğlu: Motamot o denli. O nedenle buradan geriye gidecektir, yani teknik tahlilin söylediği şu anda hiçbir şey olmasa 14.73’e geri dönmesi lazım diye görüyorum ben burada. Döner mi, birlikte yanıt verelim.
Güldağ: Ben hiç teknik tahlilden anlamıyorum lakin bu hafta dönme ihtimali yok üzere görünüyor.
Ağaoğlu: Bir arkadaşımın söylediği farklı bir şey var. “TÜFE endeksli ya da TÜFEX diyebileceğimiz enflasyona endeksli tahvil çıkarılacak. Beşerler dövizlerini satacaklar, TÜFE’ye endeksli tahvili alacaklar. Bu döviz satışıyla birlikte dolar 9 lira olacak” diyor. İki açıdan bakalım. A) 9 liraya giderken yolda kim, ne kadar döviz alır? Hesaplarsak bayağı bir sayı çıkar diye düşünüyorum. B) TÜFEX yahut TÜFE’ye endeksli bir tahvili almak için döviz satacak beşerler şimdiye kadar neden kur muhafazalı için satmadılar. Gerçi 25 milyar dolar satıldığı açıklaması var. Satmasına sattılar da bizim brüt rezervlerimiz 107,5 milyar dolarda, milletlerarası tanıma nazaran yapılan rezervle hesabımız 14 milyar dolarda. Buna karşılık net rezervimiz, swapları da dahil ettiğimiz vakit eksi 37 milyar dolarda. Artık biz buna 55 milyar dolarda başlamıştık. 25 milyar dolar kur muhafazalı aldığımız takdirde 30 milyar dolara düşmesi lazımdı. Bunun üzerine yaklaşık 100 milyar dolar ihracatın karşılığında 40 milyar dolar, haydi 35 milyar dolar diyelim. Yani 5 milyar dolar artıya geçmiş olması gerekirken net rezervler, hala daha eksi 37’deyse, kim hangi dövizi satacak da kuru 9’a indirecek? sorusunun cevabı bende yok.
Güldağ: Birçok sorunun cevabı esasen şu sıralar pek yok, görünüm ortada. Çukur, kazmayı sonlandırmamız lazım ki bu işlerden bir sıyrılabilelim. Fakat geçen gün İnanç Sak yazıyordu, “çukur kazmayı bırakmak da sonuç itibariyle çukurdan çıktığınız manasına gelmiyor”. Yani yapılması gereken çok şey var. İki değerli mevzuyu değerlendirdik diye düşünüyorum. Doğrusu kurlarının seyri ile ilgili de hoş bir bilgi vermiş oldum okuyucularımız ismine teşekkür ediyorum.
Paritede 1,04-1,0425 bandı hala kritik eşik
Güldağ: Almanya’da enflasyon yüzde 7,4’e çıktı. Yüksek enflasyon ECB’yi de ikna etmiş görünüyor. Lider Lagarde temmuzda bir faiz artışı olabileceği sinyali verdi. Paritenin seyri ve bizim ihracatçılarımıza tesiri için ne dersin?
Ağaoğlu: Avrupa Merkez Bankası’nın sıkılaştırmayı biraz hızlandırması gerektiğini düşünüyorum. Faizin eksi olması ile sıfır olması ortasında malzeme bir fark kalmıyor. Bu da Euro’nun daha aşağı inmesini şimdilik maniler diye düşünüyorum. Euro’da 1,04-1,0425 bandı hala kritik eşik. Lakin Euro’dan orta ve uzun vadede büyük bir muvaffakiyet beklemiyorum. Tahminen yılın sonunda 1,12’lere kadar geliriz lakin Rusya savaşından sonra Euro epeyce zorlanacağı bir sürece girmiş durumda. Bilhassa Avrupa Birliği’ne ihracat yapan şirketlerimiz için biraz daha ince hesap kitap yapmaları gereken periyoda girdik diye düşünüyorum. Kârlarını koruyabilmek için de hedge etmeyi önemli olarak düşünsünler. Daha evvelki yaptıkları ihracat için geç lakin bundan sonra yapacakları ihracat için tedbir almalarında yarar var.