Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ Talih Sohbetleri’nde finansmana erişim sorununu ele aldı. Güldağ, krediye erişimde önemli sıkıntılar yaşayan sanayicilerin taleplerine dikkat çekti. Sistemin yanlış kurgulandığına vurgu yapan Ağaoğlu, paranın maliyetinin kestirilemediğini, faizlerin tıpkı referanstan çıkılarak hesaplanması gerektiğini söyledi.
İkili, resesyon fiyatlamalarını konuştu. Ağaoğlu, bol para devrindeki evvel spekülatif akabinde manipülatif yükselişlerin yerini düşüşlere bırakmasının olağan olduğunu belirtti. Güldağ, Euro/ Dolar’daki düşüşe dikkat çekerken, Ağaoğlu ECB’nin güçlü faiz adımı atması durumunda toparlanma olabileceğini kaydetti.
Güldağ: Finansmana erişim önemli bir sorun haline geldi. Yaşanan bu darboğazı “Aradığınız reeskont kredisine şu anda ulaşılamıyor” başlığıyla gazete manşetimize taşıdık. İSO Lideri Erdal Bahçıvan da tahlil getirilmediği takdirde ihracat sayılarında ekonomiyi olumsuz etkileyecek gelişmeler yaşanabileceği ikazında bulundu. Merkez Bankası “Reeskontta sorun yok” diyor. Sendikasyon tarafının da riskli duruma gelebileceği konuşuluyor. Yabancı bankaların “Ekonomi idaresi yasaklarsa sizdeki kredimi derhal geri isterim” ikazları varmış. Bu ortada Merkez Bankası’ndan birtakım ihracatçılara “İhracatınız çok âlâ gidiyor, biraz döviz bozdursanız” telefonları geldiğini de iş dünyasından duyuyoruz.
Ağaoğlu: Kasvet hakikaten büyük. Birden fazla önemli probleme işaret ettin lakin aslında sorun ortak. Merkez Bankası’nın kredi tutumu “Benim verdiğim reeskont kredisiyle döviz alıyorlar” hali. Eximbank üzerinden verilen reeskont kredilerinde teşviklerle yüzde 14 siyaset faizinin de altında, yüzde 10’lara inen faiz oranı var. Çok hoş tabelada duruyor. Kullanan kim var, ben şimdi rastlamadım.
Güldağ: Yani bana nazaran bugünkü modelin bir yere gitme imkanı yok üzere görünüyor. Eylül’de 16’lar civarında bir enflasyon ve 15-18 ortası bir faizden, bugün faizleri düşürerek geldiğimiz nokta yüzde 45-50 faizler oldu. Siyaset faizimiz daha iner mi diye kaygılanan beşerler var. Kimi işletmeler “Yüzde 35’ten bulabiliyorum kredi” diyor. Bir ay öncesinde 20’li idi bu oranlar.
Ağaoğlu: Teşhis-tedavi sıkıntısıdır aslında bakarsan biraz. Siz teşhisi gerçek koymadığınız sürece tedavi de yanılgılı oluyor. 2000 Kasım, 2001 Şubat krizlerini kıyaslayarak kolay olarak söyleyeyim. Birincisi likidite kriziydi döviz krizi zannedildi, ona nazaran müdahale edildi. İkincisi döviz kriziydi likidite krizi zannedildi ona nazaran müdahale edildi. İkisi de patladı. Teşhis ve tedaviyi gerçek yapmadığınız sürece, kaçınılmaz olarak attığınız adımlar ve uyguladığınız tedavi sonuç vermediği üzere, olayı çok daha berbat noktalara götürebiliyor. Bugün de bir teşhis tedavi sorunu var. TL ticari kredi için döviz koşulu düzenlemesi de bunun son örneği.
Güldağ: Evet, net olarak da tahlile kavuşmuş değil. BDDK Lideri Akben kurallarda kimi esneklikler getirebiliriz açıklaması yapmıştı…
Ağaoğlu: BDDK’nın 3 şartı birden yerine getirmen gerek dediği kaidelerin hepsi güç. Bankalar ‘polislik görevini’ şirketlere yüklüyorlar. “Koşullara uyacağınıza dair taahhütname verin. Krediyi kullandığınız ayın birinci 10 gününde bana kontrol raporuyla gelin” diyor. Latife üzere. Hakikaten iş dünyası tarafına geçsin birileri ve bunun uygulanıp uygulanamayacağını bir görsün. Zira 10 günde bilanço çıkmaz mümkün değil. Onun için biz kredi KDV’lerini 25’inde tahsil ediyoruz. Yani ay boyunca lakin toparlanıyor şirketler. Ben krediye ‘x’ faiz ödüyorum, bir de ‘y’ kontrol maliyeti mi binecek üzerine? Hani biz kredileri ucuzlatacaktık hani ortadaki aracılık faaliyetlerini ve maliyetlerini azaltacaktık.
Güldağ: Yani dövizi denetim edelim diye taşlı tarlaya sürdük arabayı bir türlü çıkaramıyoruz. Pekala nasıl çıkarırız, en azından kısa vadede?
Ağaoğlu: İlla dövize gitmesinler diyorsanız, net döviz durumu tarifi getirin. Eximbank tarafındaki yanılgıyı da söyleyeyim. İhracat gelirinin yüzde 40’ını Merkez Bankası’na, yüzde 30’unu ticari bankalara satacaksın ve bir ay boyunca döviz almayacaksın. Tamam arkadaşım diyorum, yapalım yapmasına da bunu yalnızca o kullandığım kredi meblağı ve kredi vadesi mühletince kredi kadarlık ihracat için yapalım. Dizaynların gerçek olması lazım. Zira bunlara bir mühlet sonra uyamayacak şirketler, yetişemiyorlar.
Güldağ: Bu nedenle üstteki örnekleri verdim. Gerçek bölümden kimle konuşsam sıkıntılı ve tahlil için adım atılmasını talep ediyor.
Ağaoğlu: Sayın Güldağ, paranın maliyeti Türkiye’de bilinmiyor. Türk lirası için de döviz için de. Bugün Türk lirası 24’ler, 17’ler, 35’ler, 48’ler fakat buna karşılık enflasyon teorik olarak 70’lerde, o sayıya da artık itimat azaldığı için.
Güldağ: 80’e dayandı…
Ağaoğlu: Benim kendi enflasyon endeksim olan Ispanak-Ceviz Endeksi’ni de söyleyeyim. Birinci 6 aylık yüzde 88. Hem Türk lirası hem dövizde vadeler çok kısaldı. Yani bir yıllık krediyi bulmanız neredeyse imkanınız. Geçtim 1-2 aylık kedilerde bile 9-10’lardan bahsediliyor. Artık dolar bazında 9-10 dediğiniz yer sahiden çok yüksek. Yıllık bazda konuşsak bile yüzde 10 marj yapabilen şirket çok az, bunları kim, nasıl finanse edecek? Paranın maliyetini bilemediğimiz için hesap kitap yapamıyoruz. Senin kredibiliten ile benim kredibilitem ortasında fark olabilir ancak faiz düzeyi diyelim ki yüzde 50; bana 52 verirler, sana 58 verirler yahut bana 54 verirler, sana 51 verirler. Lakin 50’dir referans. Yani yeknesaklaşması lazım bu faiz ortamının. Yeknesaklaşmasından kastım faizlerin birebir referanstan çıkılarak hesaplanması lazım. Artık bütün faizler farklı referanslardan türetiliyor. Fakat bir tane Türk lirası var. Tek bir para var ve bu paranın da tek ihracatçı bankası orada yüzde 14 diyor, KKM yüzde 17, mevduat faizi 22-24’ler ortasına çıkmış.
Güldağ: Ben duruma Eylül itibariyle bakma eğilimindeyim. Az evvel bu yüzden Eylül’den örnek verdim. Zira tam o sırada işin şirazesini kaydı diye düşünüyorum. Dünyada bu tartışmaların şimdi ortaya çıkmadığı bir periyottu. Yani biz kendi kendimize çok şey yaptık bu süreçte. Hiç diğerine yüklemeyelim. Dünyanın tesiri açık var. Lakin “bizim elimizden gelen bir şey yok” durumuna getirdiğimizde senin birinci söylediğin noktaya geri dönmüş oluyoruz. Teşhisi yanlışsa tedavisi hiç olamıyor. Aslında ortada bence bir teşhis de yok. Meseleleri ‘pansuman’ etme gayreti var. Güya enflasyon kendi kendine geldi buralara…
Ağaoğlu: “Umut bir strateji değil” kelamı vardı, katılıyorum. Gerçekten bir stratejinizin olması lazım. Metodolojinin olması lazım ve bunu daha evvelden denenmişleri de kullanan bir yaklaşımla yapalım. Umarım buradan da dönülür.
Güldağ: Faizleri hayata, piyasa gerçeklerine uygun bir platoda eşitlememiz gerektiğin görüşüne katılıyorum.
Güçlü faiz artışı pariteyi uçurumdan alır
Güldağ: İhracatımız açısından bizi yakından ilgilendiren Avrupa’da dinginleşme var, siparişler azalıyor. Öte yandan Euro/Dolar 1,0116 ile 20 yılın en düşük düzeylerine geldi. Bu iki gelişme perspektifinde neler söylersin?
Ağaoğlu: Pariteyi konuştuğumuz vakitlerde 1,0375, 1,0425 değerli bir dayanak diye konuşmuştuk. Son iki günde bu dayanaklar süratli kırıldı. Dolar endeksinde önemli hareketler gördük. Önümüzdeki günlerde piyasayı bir manada bana nazaran yönlendirici dolar endeksi olacak. 106,80’lerdeyiz. 112’ler dediğimiz vakit benim Euro için iddiam 1’lerin görüleceği kaçınılmaz olur. Yani 1,00 görülür ancak 1,00 teknik sebeplerden ötürü aşağıya kırılmaz, orada eminim çok opsiyonlar vardır. Onları korumak isteyeceklerdir. Bir biçimde orası korunur. Şayet Avrupa Merkez Bankası faiz artışına razı olursa, ki bence olmak zorunda. Bu enflasyonun karşısında yapacağı hiçbir şey yok. İşi biraz daha tez edecek noktaya getirirlerse Euro’nun en azından uçurumdan aşağı düşmesini engellerler. Biraz daha süratli ve güçlü faiz artışı gelirse Euro’da tekrar bir toparlanma olur diye düşünüyorum. 1,0850, 1,09’lara kadar bile sürebilecek bir toparlama yani bu bahsettiğim 3-9 aylık bölgeden bahsediyorum. Şayet olmazsa 1 kırılırsa ne olur? sorusunun da buradan karşılığını vermiş olayım. 0,9250’ye gidiyor Euro. Şayet 1,00 korunamaz ise. Bu Türkiye açısından, ihracatçımız açısından hiç uygun haber değil. Bir de hem ölçü olarak talep düşecek hem de birebir ölçüsü satsanız bile elde edeceğiniz ünitesi düşecek.
Avrupa bu kış çok üşüyecek
Güldağ: Resesyon dertleri bir müddettir fiyatlanıyordu ancak bu hafta petrolden pariteye tüm enstrümanlarda sert hareketler gördük. Petrolde 10 dolarlık düşüşler yaşandı. IMF Lideri sakinliğin güç tarafından başlayan bir adımla hissedileceğini söyledi.
Ağaoğlu: Resesyon beklentisi herkese sirayet etti lakin ben yeniden “anlamadım” diyeceğim. Bol parayı siz vaktinde düzgün ve denetimli bir formda çekmediğiniz için fiyatlar olması gerekenin çok daha üzerine çıktı. Zira servet hesaplamaları yapılmaya başlandı. Ben buraya kadar para kazandım zannedildi, aslında bu kazanılan paranın hepsinin de onun olmadığını kimse kimseye anlatmadı. Evvel spekülatifti, sonra manipülatif hale geldi, artık bunların geri çekilmesi de sert olduğunda vay efendim resesyon. Senin işaret ettiğin IMF uyarısı hakikat, güç tarafı dertli. Güç konusunda, yaptırımların ikinci, üçüncü, dördüncü versiyonlarının tesiriyle Avrupa’yı soğuk bir kış bekliyor.
Güldağ: Avrupa bu sene biraz üşür diyorsun.
Ağaoğlu: Donmasa bile çok üşüyecek. Bu güç denklemi tartışılırken petrol tek başına üstte kalmıştı. Başka bütün hepsi resesyon fiyatlamaya başladığında, aslına bakarsan petrol de son demlerini oynuyordu diyeyim. Bir gereksiz gerilim vardı. Finans piyasalarındaki hareketin petrol piyasasına bu kadar sirayet etmiş olması buna bağlı.