Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ, Talih Sohbetleri’nde bu hafta, üreticiden satıcıya neredeyse her bölümün aşmaya çalıştığı ‘fiyatlandırma’ meselesini ele aldı. Güldağ, TL kaidesi sonrası ‘kambiyo kavgaları’ yaşandığı bilgisini paylaşırken, Ağaoğlu bozulan beklentiler ve sonuçlarına dikkat çekti.
Global resesyon ve stagflasyon tartışmalarına da değinen ikili, bilhassa Avrupa pazarındaki daralmanın Türkiye mümkün tesirlerini kıymetlendirdi. Ağaoğlu, döviz kurundaki üst taraflı hareketi ve son periyotta sert dalgalanmaların yaşandığı kripto piyasasına ait görüşlerini de aktardı.
Güldağ: Ankara Sanayi Odası ile birlikte salı günü düzenlediğimiz ‘Ekonomide Yeni Ufuklar Buluşması’nda genel ekonomik gidişatı değerlendirdik. ASO Lideri Nurettin Özdebir, hocalarımız Prof. Erhan Aslanoğlu ve Prof. Hakan Kara ile müellifimiz Servet Yıldırım’ın katıldığı buluşma, aslında biraz da “önümüzü görelim” hedefi taşıyordu. Ancak akademisyenler iş beşerlerine, iş insanları akademisyenlere soruyor: Biz nereye gidiyoruz?… Pek natürel ki hocalarımızın kıymetli paylaşımları oldu. Fakat belirsizliğin azalmadığı, bilakis arttığı bir süreç yaşadığımız tespitini yapmak herhalde yanlış olmaz. Bilhassa de “Nasıl fiyatlandıracağım?” sorusu üreticiden tedarikçiye, esnaftan ihracatçıya cevabı aranan ve yanıtı da bulmakta zorlanılan bir soru.
Ağaoğlu: Artısı, eksisi güzel düşünülmeden bir gecede hayata geçirilen düzenlemelerin, öngörülebilirliği ortadan kaldırdığını, tam aksine meçhullüğü daha da artırdığını başından beri söylüyoruz.
Güldağ: TL mecburiliği ile birlikte ‘fiyatlandırma’ sorunu daha da farklı bir boyut kazandı. Yani ‘kambiyo kavgaları’ diyebilirim ben buna; bayağı tartışma ortamı var. Endüstriciler “Merkez Bankası yalnızca alış kuru açıklıyor. Satış kuru açıklamadığı ve büyük oranda bu işi bize bıraktığı için dertler yaşıyoruz. O bankanın kuru şu, başka bankanın kuru bu, o bankanın kurunu ben kabul etmiyorum, şu düzeyden ödemeyi ben istemiyorum” kelamlarıyla sıkıntı yanıyor. İmalatçısı, tedarikçisi, lojistikçisi önemli tartışmalar yaşıyor. Özetle gerçek dalda kime telefon açsak “Fiyat belirleme toplantısındayız” diyor. Türkiye fiyat belirleyemiyor; bu türlü bir noktaya geldik.
Ağaoğlu: Kendi malını dolarla satan birisi en yüksek kur olan Merkez Bankası efektif döviz satış kurunu kullanmak istiyor. Buna karşılık malı dolarla alan birisi de Merkez Bankası’nın en düşük kuru olan Merkez Bankası döviz alış kurunu kullanmak istiyor. Hangi kur kullanılacak konusunda düzenleme yok. Daima söylüyorum; ‘yarından geçerli’ kurallar bizim başımıza sahiden büyük belalar açıyor. Geçen hafta konuştuğumuz; pastayı büyütücü mü, yoksa pastayı tırtıklayan tedbirler midir?.. Bana nazaran rastgele bir emele hizmet etmeyen bir yığın düzenleme giriyor hayatımıza. Bunlar teknik olarak kısa vadede döviz muhtaçlığını bir ölçü sakinleştirse de, aşikâr bir müddet sonra tesirini kaybediyor. Buyur; 5 Mayıs’ta 14,75 olan kur, bugün 15,95. 13 günde artış 1 liradan fazla. Türk lirasına dönelim, ben itiraz etmiyorum, evet bu ülkenin para ünitesi TL. Fakat gelin düzenlemeleri 6 ay, bir yıl, iki yıl sonra geçerli olacak halde hayata geçirelim. Herkes mukavelelerini ona nazaran düzenlesin.
Güldağ: Sabit ve dar gelirlinin de sancıları ziyadesiyle hissettiği bir devir. Geçen hafta önde gelen bir besin sanayicimizle sohbet ederken bir bahse dikkat çekti. “Peynir ve etin, artık A kümesi müşterilerin tüketebileceği bir besin hususu haline gelmekte olduğunu görüyorum” dedi. Keza endüstrici de daha evvelden “Maliyetleri fiyatlara yansıtırız; enflasyon olabilir lakin piyasa bunu kaldırır” fikrindeydi. Artık bu fikir “Artık piyasanın bunu kaldıramadığı bir noktadayız” a evrildi.
Ağaoğlu: Enflasyonun en âlâ ilacı beklentileri yönetmektir. Ki ABD’nin yıllarca yapmaya çalıştığı şey. Ne vakit ki o beklentiler bozulur, fiyatlama davranışları da içinden çıkılmaz bir hal alabilir. Gerçekten Türkiye’nin bugün yaşadığı temel badire budur. Beklentilerin ve fiyatlama davranışlarının bozulması; üretim tarafına da, talep tarafına da yansıyor, olağanın dışında davranışların gelişmesine sebep oluyor. İktisat idaresi cephesinde hesabı kitabı güzel tahlil edilmeden alınan kararlar da istemediğimiz sonuçlar doğuruyor. Sistemin kendi içinde istikrarını bu kadar çok oynayarak bozduğunuz anda bunu tamir etmeniz, düzeltmeniz, ortamı sakinleştirmeniz maalesef çok uzun vakit alıyor. O vakte kadar da daha ne bedeller ödeneceği konusunda da doğrusunu istersen benim bir fikrim yok.
Güldağ: Yurtdışında da stagflasyon ve resesyon tartışmaları var. Örneğin Avrupa’da da sakinlik emareleri kendisini göstermeye başladı. Euro Bölgesi’nde sanayi üretimi yüzde 1,8 düştü. Keza Çin’de de üretimde yüzde 2,9 düşüş yaşandı. ABD’de büyüme beklentisi bu yıl yüzde 2,4, gelecek yıl için yüzde 1,6’ya çekildi. Wall Street Journal bir tahlilinde; 70 yıl boyunca Amerika faiz indirimlerine gittiği vakit resesyon olmadığı bir periyot yaşanmadı. Amerika faizleri seri biçimde indirirse bu iktisat resesyona giriyor” tespitini aktardı. Örneğin; Rusya ruble ile ödenmedi diye gazı kesmeye kalkarsa Avrupa için bilhassa Almanya’ya bunun 220 milyar Euro maliyet çıkaracağı hesaplanıyor.
Ağaoğlu: 7 külfetli çarşamba var lakin bizimle ilgili ikisinden örnek vereceğim. Düşünceli birinci çarşamba; Avrupa tarafındaki daralma. Beraberinde Euro da bedel kaybı yaşıyor. Bu, yapmış olduğumuz ihracatın dolar bedelini aşağı çekti. Avrupa kaçınılmaz bir formda stagflasyon içinde. Büyümeye dair yıl sonuna kadar en az 3, 4 aşağı istikametli revizyon daha bekliyorum. Türkiye için ihracat pazarı olan Avrupa’nın talebi düşecek.
Güldağ: İhracatçılar da, kimi noktalarda talep düşüşünün başladığını söylüyor.
Ağaoğlu: Bu kaçınılmaz. “Ben anlaşmalarımı yaptım” diyen arkadaşlarımız da çok güvenmesinler, o mutabakatlar da iptal edilebilir. Sıkıntı, oyunu bozar. İkinci dertli çarşamba olarak da buğday fiyatını vereyim. Hindistan’ın buğday ihracat yasağı kararının akabinde buğday fiyatları inanılmaz yükseldi. 15,95 dolardan baz aldığımızda buğdayın tonu 7760 liraya denk geliyor. TMO’nun sattığı fiyat 2650 liraydı. 3,150, 3,250’ye mart ayında revize ettiler. TMO mutabakat gereği un üreticilerine ucuz buğday veriyor. Pekala yeni hasat geldi, dünya fiyatı 7760, biz de ihracat yasağı getirdik. Yeniden buğdayı 3250 lirada tuttuk. Buğday üreticisi dayanılmaz ziyan edecek. Bir dahaki sene buğday eker misin bu türlü bir durumda? Bir anda çok enteresan bir kıtlık sorunu ile karşı karşıya kalınıyor. Zira bugün içerideki fiyatı denetim edeceğim derken buğday üreticisine yanlışsız ve uygun fiyatı vermediğin için bir dahaki sene ekmeyecek. Alsana farklı bir sorun daha.
Güldağ: Ben bu beklentilerin ve fiyat bozulmalarının hakikaten çok büyük riskleri de beraberinde getirmeye başladığını düşünüyorum. Kur 16’ya dayanınca piyasada birtakım dedikodular da dolaşmaya başladı. Sene sonu dolar/TL 20 olur, 20’yi de geçer gibi… Sen teknik tahlil tarafına da bakıyorsun ancak, geçen sefer dedin ki, “Fiyatların içinde yanlışsız datalar yok ki bunun üzerinden teknik tahlili yapalım.” Bu dedikodular karşısında bir kestirimde bulunmak mümkün mü?
Ağaoğlu: Kurun 15,95 düzeylerini ağustosa kadar göreceğini düşünüyordum, 13 gün içinde ben de beklemiyordum açıkçası. Herkese bir soru sorayım, dolar/ TL bugün 30 oldu, neyi çözeceksiniz? İki çarşambadan bahsettim. 1 – Daha fazla ihracat yapabilecek misiniz? Yapmak için karşıda pazar bulmanız lazım? O pazarda sorun var. 2 – Daha fazla ihracat yapmanız için yüksek fiyattan hammadde ithal etmeniz gerek. Onu bulabilecek misiniz? O fiyata denk getirip siz o ihracatı yapabilecek misiniz? Çok sıkıntı. Kur bu düzeylere çıktığında kurla teşvik eden bir sistem bile ne yazık ki o bahsettiğiniz ihracat avantajını size sağlayamaz. Buna karşılık fevkalade bir enflasyon ithalatı demek olur bizim için.
Güldağ: Son günlerde ‘rekabetçi kur’ söylemi tekrar ortaya çıktı. Onun için mi diyorsun?
Ağaoğlu: Evet. Bir orta ‘Çin modeli’ dedik. Bir müddet dolandı ortalıkta. Sonra ‘rekabetçi kur’ diyoruz. Olmadı öbür bir şey geliştiriyoruz… Yani bu niyetlerle 250 baz puanlık CDS’i 700 baz puana getirdik. Ne yazık ki CDS’in makûs bir huyu var. Artması kolaydır, düşmesi çok zordur. Tekrar kalıcı bir düşüş sağlamak için hakikaten çok fırın ekmek yememiz gerekecek ve çok uzun bir vakte muhtaçlığımız olacak. Bizim ki Rusya’nın durumuna da oldukça benzeyecek üzere. Rusya’ya gelen yaptırımlar bahse giriyorum 5 yıldan evvel kalkmaz. Putin misyonu bırakıp yerine büsbütün batı yanlısı ve Anglosakson “dünya ile barış yapacağım” diyen birisi gelse dahi en az 5 yıl. 5 yıldan sonra bayağı ağzıyla kuş tutması lazım ki o yaptırımlar yavaş yavaş kalksın. Buyurun İran örneği, 30 yıllık bir yaptırım. Artık Türkiye için de bu CDS’lerin aşağı inebilmesi için çok şeyi arka arda, her seferinde gerçek yapmamız lazım. Bu türlü bir ihtimal ne kadar gerçekçi bilemiyorum.
Dolar endeksi 102,5- 103,5 bandında kalır
Güldağ: Goldman Sachs, önümüzdeki haftalarda dövizle ilgili muhtemel iki sonuca işaret etti. Global büyüme görünümü gelişirse yatırımcıların daha riskli varlıklara yönelmesiyle dolar düşecek, lakin dünya iktisadı bir resesyona girerse doların gidişatı belirsizleşecek.
Ağaoğlu: Euro tarafında iş biraz külfetli 1,04-1,0425 demiştim. 1,0380’li sayıları gördük, oradan döndü. Birebir biçimde Dolar endeksi için de benzeri yükselişler bekledim. Benim beklentilerim 102,5 -103,5 ortasındaydı. Dolar endeksi en yüksek 105 tepesini gördü. Ben 102,5- 103,5 bandında bir müddet daha kalır diye düşünüyorum. 110, 120, 130’a gidecek hali zati yoktu. 90 düzeyinden 102’ye dediğiniz de yüzde 15 civarında bir yükselişten bahsediyoruz. Yani bir yıl içinde yüzde 15 para kazanılmış.
Bitcoin’lere 50 dolar vereyim, husus kapansın
Güldağ: Kripto para piyasalarında önemli dalgalanmalar yaşandı. Konut, otomobil satıp girenlerin ötesinde şirketlerin de birtakım varlıklarını kripto paraya yatırdıkları ve bundan ötürü da önemli kasvet içinde oldukları söyleniyor.
Ağaoğlu: Çok üzülüyorum bunları duyunca. Ben 200 dolardan Bitcoin alıp da 64 bin dolardan satmamış olduğum için zerre üzgün değilim. Zira yapı itibariyle inanmıyorum şimdi. Artta bir algoritma ile çalışıyor, bu istikrarlı bir para ünitesi diyor. Nitekim dolara sabitlenmiş en büyük sabit kripto para Tether bile paha kaybetti bu periyotta. Diyor ki, benim 1 Tether’imin karşısında 1 dolar var. Tether’i yönetenlere diyorsunuz ki, “inanacağım söz” fakat gel seni birisi denetlesin, senin elinde bu kadar dolar var mı? Yahut bu kadar dolara tahvil edilebilir öbür bir değerin var mı? Varsa bana bunu ispatla ben vallahi inanacağım sana kelam. Bu denetlemeyi girmem diyor. Artık ben bunun ne kadar sabitlenmiş yahut istikrarlı bir para ünitesi olduğuna inanabileceğim ki? İnanmıyorum inanmadığımı bir şeye de esasen ne paramı yatırırım, ne vaktimi harcarım. Artık burada o meskenini satan, kendi parasını yahut şirketin otomobilini, meskenini, şirketinin parasını buraya koymuş olan yöneticilere sesleneyim? Açıkgözlük öldürür. Warren Buffett “Bütün Bitcoin’lere 25 dolar vermem” dedi. Ben ondan bir adım ileri gidiyorum, bütün “Bitcoin’lere 50 dolar vereyim” bu husus kapansın.