Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ bu hafta Talih Sohbetleri’nde iş dünyasının ve piyasaların iktisat siyasetlerindeki telaşlarını masaya yatırdı. ‘Zorlu bir devrin geride kaldığı, lakin daha güçlü periyoda girildiği’ niyetinde hemfikir olan ikili, yeni bir paket yahut program beklentilerini de tartıştı.
Güldağ, piyasalarda konuşulan tezlere parantez açarak buğday fiyatlarındaki yükselişe işaret ederken, Ağaoğlu pirinç tüketen Asya’nın buğday stoklamasına dikkat çekti. Petrol fiyatlarında ise kısa vadede düşüşün kolay olmayacağını söz eden Ağaoğlu, 135-140 dolar düzeylerinin görülebileceğini söyledi.
Güldağ: İş dünyasından maalesef müspet şeyler duyamıyoruz. Bir endüstrici dostumuzla yaptığımız sohbette “zor devirden geçtiğimizi” söz edince, “Zor periyotlar geride kaldı. Artık çok sıkıntı devirlere giriyoruz” dedi. Her şeyin ikinci piyasası oluştu. POS tefecileri hortladı. Son 15 günde kredilere de sert bir fren geldi. Şirketler temerrüde düşmemek için yüzde 30’la çek bozduruyor. Artık durum neredeyse şirketlerin kendi ortasında borçlanacağı konuma gelecek. Özetle çizilen tabloların hiçbirinde olumluya gidiş yok ve herkes birbirine “biz nereye gidiyoruz” diye soruyor. Bunun karşılığını bilen de yok. Yeni bir program isteği, beklentisi var fakat bunun da geleceğine dair bir işaret yok. Herkes birbirine “CDS bugün kaç oldu” diye, biraz da dalga geçerek soruyor. Sen nasıl değerlendiriyorsun, kesinlikle sana da bu istikamette pek çok tenkit geliyordur…
Ağaoğlu: Bir iş adamı arkadaşım aradı. “Ya Ali Beyefendiciğim, bu CDS çok yükseliyormuş, onu nasıl alırız” diye sordu. Yani iş şirazesinden çıktığı için haliyle insanların da şirazesi kaydı. İş dünyasının paket beklentisi… Daha birçok paketler gelir. Lakin, gelen her paket bir evvelki paketinden çalışmadığı bir yeri kapatmaya çalışıyor, onun da çalışmadığı onlarca yeri olacak. Maalesef herkes daima kısa vadeyi düşünüyor. Bir paket gelecek “benim şu andaki sorunumu çözecek” diyorlar, bunu çözdüğünüz vakit ardında yüzlerce büyük sorun daha yaratıyorsun. Buyurun size Kur Muhafazalı Mevduat sistemi. Piyasayı sakinleştirip bir cins time out verdiniz. Birinci düşündüğünüz vakit kazandığınız bir müdahale idi. Pekala kazandığımız vakitte ne yaptınız, hiçbir şey. Yeni bir paket hiçbir sorunu çözmeyecek. Zira makro bir sorun var. Makro soruna de makro bir tahlil gerekiyor. Siyasi irade o gereken tahlili hiçbir vakit önceliklendirmediğini ısrarla söylüyor. Hakikaten, “faiz artışı beklemeyin” dediğiniz anda kur 16,80’lerden 17,22’lere geliyor.
Güldağ: ‘Enflasyonla çaba yerine büyümeye öncelik’ tarafındaki açıklamalara bakınca, beşerler ‘yuvarlandığımız yeri teorize ediyoruz’ diye reaksiyon gösteriyor haliyle.
Ağaoğlu: Artık suiniyet aranmaya başlandı. Bu kadar kör gözüm parmağına bu iş yapılamaz diyorlar, yapılıyor. İş insanlarının yaşadığı fonlama problemi… Çeki yüzde 30’la kırdırıyor dediğinde vadeye bakılmaksızın ana para üzerinden iskonto yüzde 30. Bir yıllık çeki de kimse yüzde 30’a kırmaz, kırıyorlarsa çabucak kırdırsınlar. Vadesi kısaldıkça bunun faizi yüzde 200, 300’lere kadar çıkar. Çok büyük bir maliyettir.
Güldağ: Bu ortada maliyet demişken, Merkez daha evvel sinyalini verdiği teminatta TL’nin yüklerini artırdı. TÜFE’ye endeksli değerlerin iskonto oranı yüzde 15’ten yüzde 30’a çıkartıldı. Sen nasıl yorumladın?
Ağaoğlu: 300 milyarın biraz üzerinde TÜFE’ye endeksli tahvil vardı piyasada. TÜFE’nin bu kadar yüksek artışından sonra piyasa bedeli 1 trilyon TL’ye yaklaştı. Yaklaşık 3 hafta evvel yüzde 2 iskonto oranı vardı. Bankalar 1 trilyonluk tahvili Merkez Bankası’na verdiğinde 980 milyar lira fon kullanabiliyordu. İskonto yüzde 15’e, akabinde da yüzde 30’a yükseltildi. Yani bankalar 1 trilyon TL karşılığında Merkez’den 700 milyarlık fon kullanabiliyor. Bu şu demek; sistem var olan kredi yapısı içinde 300 milyar yeni kaynağa gereksinim duyuyor. Yahut evvel bu 150 milyardı artık bu gereksinim 300 milyara çıktı. A) Kredi faizlerini üst çekiyor B) Sistemdeki likidite sirkülasyonunu azaltıyor. Artık “bunu neden yaparsınız” sorusunu ben gerçekten anlamakta çok zorluk çekiyorum.
Güldağ: Merakla beklenen kira düzenlemesi de hayata geçti. Önümüzdeki temmuz ayına kadar kira artışlarına yüzde 25 hudut getirildi…
Ağaoğlu: İnanılmaz piyasa bozucu bir adım. Gayrimenkulü bir yatırım alternatifi olarak görmeyenlerdenim, lakin siz şayet bir gayrimenkul yatırımı yapıp enflasyondan korunmaya çalışıyorsanız yüzde 25’le kiracıyı finanse ediyorsunuz. Ben konut sahibi olarak neden bunu finanse edeyim? Ve devlet birçok mukaveleye karışır hale geldi. Anayasada mukavele özgürlüğü olan bir ülkeyiz. Devlet bu kadar çok kontrat özgürlüğüne kısıt mı getirirmiş? Getirdi ne işe yarayacak? Yani bana lütfen bir yıl içinde pasta genişletici bir tedbir, pastayı büyüten bir tedbir söylesin birisi. Bana benim bildiğim gelen bütün şeyler, hatta geçtiğimiz günlerde son bir yıl içinde alınmış tedbirler nelerdir diye baktığımda pastayı büyüten hiçbir tedbire rastlamadım. Hepsi pastayı tırtıklayan tedbirler ve istikrarları son derece bozduk, nasıl düzelteceğimizi de hakikaten bilmiyorum, iş dünyasının ıstırabı da esasen asıl burada kaynaklanıyor.
Güldağ: Anadolu’da bir kelam vardır “Yaptığımız elek kalburdan seyrek” diye. Yani aldığın hiçbir tedbirin aslında bir sürdürülebilirliği de yok. Daima sonuçlara odaklanan bir durum var.
Ağaoğlu: Kök sebeple uğraşmıyoruz. Daima pansuman tedavilere başvuruyoruz. Kök sorunu çözemediğimiz için de işimiz hakikaten çok güç.
Güldağ: Bu türlü bir ortamda siyaset değiştirmenin tam vakti diye düşünülüyor. Lakin o politikayı galiba çok bekleriz. Bütün sürdürülemez işaretlere karşın bu türlü bir adım gelmeyeceği görülüyor.
Ağaoğlu: Sayın Cumhurbaşkanı’nın sözleri çok tartışıldı… “Türkiye’de enflasyon sorunu yok, hayat pahalılığı var.” Para basmadığımız için bu bu türlü. Hazine’nin bütçe istikrarı teorik olarak kötü gitmiyor. Merkez Bankası’nın direkt Hazine’yi beslediği bir tertip yok. Bu da olduğunda aslında iş büsbütün çığırından çıkacak ve hiperenflasyonları kaçınılmaz bir formda yaşıyor olacağız.
Güldağ: Emisyonlara, para tabanına baktığın vakit fevkalade dikleşerek giden bir ivme içinde olduğu görülüyor.
Ağaoğlu: Biliyoruz da bilmesi gerekenler bilmiyor.
Güldağ: Pekala ek bütçe hazırlığı var Ankara’da onu da mı bilmiyoruz?
Ağaoğlu: Biz biliyoruz. Siyaset yapıcıların bunu bilip bilmediğinden emin değiliz.
Güldağ: Bakalım önümüzdeki gelişmeler nereye gerçek şekillenecek? Fakat hakikaten sıkıntı periyotları atlattık, çok sıkıntı periyotlara girmek üzereyiz gibi bir durum var. En sorunlu olan da bu şiddetli süreçten nasıl çıkacağımızı bilmiyoruz. Bazen sorular üzerinden insanları düşündürmek de kıymetli. Zira herkesin bir hazırlık yapması lazım. O anlaşılıyor.
Asya bile buğday stokluyorsa düşünmek lazım
Güldağ: Buğday fiyatları kimi komplo teorilerinin de tesiriyle çok önemli halde arttı. Ukrayna’da buğday hasadı var temmuzda ve Rusya’nın saldırabileceği dillendirildi.
Ağaoğlu: Manipülasyona takviye verici bir destek. Lakin Rusya’dan bunu beklemem.
Güldağ: Lakin buğday silolarını bombaladı.
Ağaoğlu: Tarlayı bombalamak çok kolay iş. Beşerler karamsar haberlere inanmayı daha çok tercih ederler. Tahıl için BM, Rusya, Ukrayna ve Türkiye ortasında oluşturulabilecek bir düzenek çalışması var. Bu buğday açısından olumlu bir haber. Ancak pirinç tüketen Asya’nın bile buğday topladığı bir ortamda da her an her şey olabilir.
Petrolde 135-140 doları görebiliriz
Güldağ: Altında sakin bir görünüm izliyoruz. Petrol ise 120 doların üzerinde ısrarcı gibi…
Ağaoğlu: Spot altın 1850 dolar, gümüş 22 dolar civarında yatay seyrini sürdürüyor. Petrolde 120 doların üzerine yapışıp kaldık. Birtakım raporlar 130, 145 dolar diyor. Bunlara evvelce daha az prim veriyordum fakat şu anda senaryo bu tarafa yanlışsız gelişiyor güya. Rusya’nın kışa kadar bu işi sürdürüp kışın gaz silahını çok daha sert çekeceği düşünülüyor. Doğal gaz çok önemli altyapılar gerektiriyor. Parasını geçtik, işin fizikî olarak üretimi bile çok uzun vakit alır. Bunların olduğu bir ortamda güç denklemi çok şiddetli bir hale geldi. ABDiİran görüşmeleri zorlaştı haberleri biraz gerilimi artırdı. Lakin ben bunu güzel haber olarak değerlendiriyorum. Lakin bu işin çözüleceğini umuyorum. Bu cepheden düzgün haber gelmeden kolay kolay petrol fiyatları düşmeyecek. Ancak 135, 140 dolarları bekliyoruz üzere görünüyor şu anda.