Evrim KÜÇÜK
Dünya büyük tasalara yol açan koronavirüs salgınıyla boğuşurken, global tahıl fiyatları 2020’de gibisi görülmemiş fiyat artışlarından birine şahit oldu. Belirsizlik ve ekonomik çöküş nedeniyle kimi değerli emtia eserlerinde talep, üretimin aldığı darbe nedeniyle düştü. Lakin global tarım dalı, öbür emtialara nazaran farklı bir yörüngede ilerledi ve birinci şoku atlattıktan sonra hem pandeminin yarattığı telaşlar hem de Çin’in tahıl avına çıkmasıyla önemli bir talep artışı yaşadı. Bu eğilimin yılın geri kalanında sürmesi bekleniyor. Uzmanlara nazaran tahıl fiyatlarında bundan sonra Çin’in talebi, hava şartları, kaynak milliyetçiliği ve arz sıkışıklığı üzere faktörler belirleyici olacak.
Tarım emtialarının fiyatı son 1 yıl içinde yüzde 70 ve yılbaşından bu yana yüzde 19 yükseldi. FAO Besin Fiyat Endeksi, aralıksız 10 aydır yükselişte ve son 7 yılın doruğunu test etti. Bitkisel yağ fiyatları son 10 yılın en yüksek düzeylerinde geziniyor. Vadeli süreçlerde fiyatlar arz tasalarının azalmasıyla geçen hafta gerileme gösterse de, mısır fiyatları Mart 2013’ten bu yana ve soya fasulyesi vadeli süreçleri Ekim 2012’den bu yana en yüksek düzeylere yakın seyrediyor. Buğday fiyatları da 8 yılın doruğuna yakın hareket ediyor. Birçok milletlerarası kurum ve kuruluşun raporlarında yer alan beklentilere nazaran tahıl fiyatlarındaki artışın devam etmesi bekleniyor. Lakin fiyatlarda baskı yaratabilecek riskler de var. Yılın geri kalanında tahıl fiyatlarını etkileyebilecek faktörlere bakıldığında yeniden Çin’in kıymetli rol üstlendiği görülüyor.
Talep devam ediyor
Son aylarda tahıl fiyatlarındaki yükseliş talep odaklı ve şoför koltuğunda da Çin oturuyor. Çin’in yüklü tahıl alımları, ülkenin domuz üretimindeki toparlanmadan ve stok oluşturma gayretlerinden kaynaklanıyor. Çin’in 2021’deki mısır ithalatının rekor seviyede artarak 24 milyon ton olması beklenirken, buğday ithalatının 25 yılın en yüksek düzeyi olan 10 milyon tonu bulacağı kestirim ediliyor. Ülke, 2020-21 periyodunda yıllık yüzde 13.4 artışla 100 milyon tonun üzerinde soya fasulyesi alımı yapacak. Piyasalar, Çin’in bu süratle olmasa da alımlarının süreceğini düşünüyor. Lakin, 2021-22’de Çin’in ne kadar tahıla gereksinim duyacağı konusunda belirsizlik var. Ülkede hayvanları etkileyecek bir salgının bir anda ithalatını düşürme riski göz arkası edilmiyor. Besin ve Tarım Örgütü’nün kıdemli ekonomisti Abdolreza Abassian, “Çin’in değerli bir ithalatçı olarak kalma potansiyeli büyük olsa da, Çin’in 2020’de olduğu kadar tahıl satın alması pek muhtemel değil” diyor. Çin Tarım Bakanlığı 2021-22 döneminde mısır üretiminin geçen yıla nazaran yüzde 4.3 artışla 271,81 milyon ton olmasını, mısır ithalatının 20 milyon tona inmesinin beklendiğini açıkladı.
Hava şartları izleniyor
Hava şartları, 2021’de ileriye dönük tahıl fiyat hareketinde en değerli faktör olarak görülüyor. Brezilya ve Arjantin’de kuraklık nedeniyle mısır arzının azalması bekleniyor. ABD’deki hava durumu da, ülke mısır ve soya fasulyesinin ekildiği ilkbahar ekim dönemine girilmesinden bu yana yakından izleniyor. Bilhassa mısır, değişken hava koşullarına epey hassas ve fiyatlar kuraklık ya da havanın soğumasından çabucak etkileniyor. Uzun vadede ABD’de kuraklık kaygısı yaşanıyor. Bu ortada mevcut yüksek fiyatların ABD çiftçilerini devam eden ilkbahar ekiminde daha fazla mısır ve soya fasulyesi ekmeye teşvik etmiş olabileceği belirtiliyor fakat buna ait dataların haziran ayında netlik kazanacağı belirtiliyor.
Besin milliyetçiliği azalıyor
Pandemi, besin güvenliğine yönelik tehditler ortaya çıkardı ve ticaret siyasetlerinde değişime yol açtı. Birtakım ülkeler ekonomik nedenlerle ve yurt içi besin enflasyonunu durdurmak için ihracatı sonlandırdı yahut ihracat vergileri uyguladı. İthalatçılar ise arzın daralabileceği yahut fiyatların artabileceği kaygısıyla gereksinimlerin ötesinde stok tutmaya başladı. Şimdiye kadar Ukrayna, Rusya, Arjantin ve AB üzere birçok büyük tahıl ihraç eden ülke ihracatlarına belli kısıtlamalar getirdi. Lakin kısıtlamaların gevşediği görülüyor. Bbu tedbirlerin tahıl fiyatlarını desteklemede pek bir rolü olmadığını belirten analistler, besin milliyetçiliğini şu anda tahıl fiyatlarını en az etkileyen faktörler ortasında gösteriyor.
Arz külfetine dikkat
ABD Tarım Bakanlığı (USDA) bilgilerine nazaran global tahıl stokları 2020-21’de küçülürken global tahıl tüketiminin arttığı görülüyor. Dünyanın en büyük tahıl tedarikçisi olan ABD, 2020-21 için sonuncu üretim sayıları, tüm ana eserler için evvelki varsayımların altında kaldığından, 2021-22 pazarlama yılında stokların daralması bekleniyor. USDA’nın 31 Mart’ta yayınladığı raporunda, mısır stokları altı yılın en düşük düzeyinde bildirildi. Soya fasulyesi stokları beş yılın en düşük düzeyindeyken, buğday stokları altı yılın en düşük düzeyindeydi. Brezilya ve Arjantin’deki üretimin azalması ve ABD’deki stokların daralması sıkılaştırılması, tarım ve besin fiyatlarının yükselmesi için yer hazırlıyor.
Doların hareketi değerli
Fakat, şu anda piyasada fiyatları güçlü bir biçimde etkileyebilecek birçok belirsizlik de var. Örneğin Amerikan Doları’nın hareketi fiyatları etkileyebilir. Doların gerilemesi, tahıl alımlarını tetikleyebilir. Aksi durumda ise tahıl piyasalarının cazibesi azalabilir. Yatırım fonların durumları fiyatların belirlenmesinde değerli faktörler ortasında.