Maruf BUZCUGİL – Hüseyin GÖKÇE
Türkiye Tohumcular Birliği (TÜRKTOB) İdare Heyeti Lideri Savaş Akcan, gerek fiyat gerekse maliyet meçhullüğü sebebiyle çiftçilerin üretim yaparak adeta bir kumar oynadığını söyledi. Çiftçiler ziyan ederken, finans ve perakende bölümünün kâr etmesinin kanına dokunduğunu belirten Akcan, sanılanın tersine bitki üretim malzemelerinde dışa bağımlılığın kalmadığını, ihracatın ithalatı karşılama oranının yüzde 130 olduğunu bildirdi. ‘Ankara Sohbetleri’ne konuk olan Akcan, tohum ithalatının tüketici tercihine bağlı olduğunu belirterek, “Karnabahar yerine brokoli isterseniz, ithalat olur” diye konuştu.
■ Tarımın temel tohumculuğa dayanıyor. Pek, Türk tohumculuğunu sektörel açıdan sz nasıl değerlendirirsiniz, hangi noktadayız?
Bir tarım gerçeğimiz var, bitkisel üretim ve hayvancılık, gıda-orman ile bir bütün halinde. Bunun yanında bir de tohumculuk bölümü var ve ekosistem içindeki bir alan. Türk tarımı içinde tohumculuğun hissesi yüzde 2 düzeyinde. Türk tohumculuğu özel kesimin himayesinde, devletle birlikte lakin özel bölümün direksiyonda olduğu bir kesim için benim baktığım yerden en başarılı kulvar olarak görünüyor.
1980’de başlayan özel kesim tohumculuğu 2022’ye muazzam büyüme içinde geldi. O devir yalnızca 1 tane tohum firması varken, şu anda 1100 firma var. Süs bitkisi bölümü yoktu, şu anda 960 tane süs bitkisi firması var. Dış ticarette; süs bitkileri ve meyve fidanında artıya geçiyoruz. Tohumda 186 milyon dolarlık ihracat, 210 milyon dolarlık da ithalat var. Tohumluk özelinde küçük bir açık var. 2023 yılında artıya geçme gayemiz var. Dış ticaret sayılarını tüm bitki üretim malzemelerine nazaran tekrar değerlendirdiğimizde 2021 yılında ihracatımız 341 milyon dolar, ithalatımız ise 263 milyon dolar. İhracatımızın, ithalatı karşılama oranı yüzde 130 düzeyinde.
Türkiye Tohumcular Birliği ve alt birliklerine baktığımızda toplamda 70 milyon dolarlık dış ticaret fazlası veriyoruz. Bizim için 10 sene hayal olan bir bahisti. Tohum dış ticaretine, 1900 yılında işe başlamış bir devletle, 1980 yılında işe başlamış bir devlet olarak birebir bakamayız.
■ Sizin bahsettiğiniz sayılara karşın, yeniden de ithalat konusunda tenkitler azalmıyor…
Bu mevzuda tüketici tercihi ön plana çıkıyor. Tohumdan çıkan eser tüketicinin tercihi. Yani siz domates alırken ne sipariş verilirse onu arayacaksınız pazarda. Şayet, pembe domates isteniyorsa bu aranacak. Pembe domates tohumu ithal ise mecburen çiftçi de bunu yetiştirebilmek için ithal tohumu tercih ediyor.
Yahut uzun, büyük patlıcan dediğiniz vakit tercih ettiğiniz eserin tohumu ithal ise çiftçi de bunu kullanacak. Türk bitki ıslahçılarının yapacağı çok iş var. Lakin kesimin gelişmesinin önündeki en büyük öge toplumun tüketim tercihleri. Bugün karnabahar yahut lahana yerine brokoli, Brüksel lahanası tercih ederseniz, tohumcunun da ithalat yapması zarurî olur. Bunlar Türkiye’nin çeşidi değil.
“KLİMALI ODADA OTURAN, 50 DERECE SICAKLIKTA ÇALIŞANDAN ÇOK KAZANIYOR”
■ Pek verimlilik konusunda ne durumdayız? Bizim işimiz endüstrici üzere değil. Yani ben bir endüstrici olsam, eserler belirli, demir, güç, yer, maliyet muhasebesi yapıp, çıkan rulman cıvata üzere eserin fiyatını söyleyebilirim.
Halbuki tarım dalında ise eseri tarlaya ekiyorum, 8 ay sonra hasat ediyorum. Ortadan geçen müddette ne olur, döviz mi patlar? Gübre fiyatı mı uçar? Minimum fiyata yüzde 100 artırım mı gelir, mazota yüzde 200, güce yüzde 300 artırım mı gelir? 8 aylık müddette yaşayacağım bir sürü risk var. Bir de bunu üzerine iklimsel riskleri eklerseniz hakikaten önemli kumar sıkıntısı. Yani çiftçi, ziraî üretim yaparken bir nevi kumar oynuyor.
Sabitleyeceğiniz birtakım masraflar var bunu devletin yapması lazım. En azından eseri ekerken taban fiyatını verse, yani fiyatın makul bir düzeyin altına inmeyeceğini garanti etse, adam en azından bu maliyete kadar garantide olduğunu bilecek, riskin ondan sonra başladığını bilecek. Eseri hasat ettiğinizde fiyat 2 lira da olabilir, 5 lira da olabilir. Lakin şayet devlet bunun taban fiyatını verirse, kumardan çıkıp, kârı belirli olan bir işletme işletir hale gelebilecektir. Bu ülkede 3 liraya mal ettiği eseri 2 liraya satmak problemde olanlar var. Bu türlü bir adamın üretim yapması için sermayesi yok, umudu yok, morali yok, gereği yok. Niçin yapsın? Başka bölümlere bakın, en çok kâr açıklayan bankacılık ve perakende bölümleri. Ben bunu görünce üreticinin, kimi vakit kâr, kimi vakit ziyan ediyor olması, yerli ve ulusal üretim düsturuyla hareket eden bir kümenin temsilcisi olarak kanıma dokunuyor, üreten ziyanda lakin bu işin tüccarlığını yapan muazzam kârda. Kapitalizm, dediğimiz şey bu aslında. Ben 50 derecede güneş altında üretim yapacağım, bana finansman sağlayan klimalı ortamda benim kazandığımın 15 katını kazanacak.
“Devlet isterse, buğday, mısır ve soyada ithalat olmaz”
■ Bütün bu aksilikleri göz önünde bulundurduğunuzda, bu sene nasıl bir üretim bekliyorsunuz, çiftçi küstü mü, ekim yaptı mı?
Tohum satışına baktığınız vakit gerileme görüyorum. Lakin hububat tohumunda eserin kendisi de tohum olduğu için geçen yıl topladığı tohumu, bir kısmını ayırıp ektiyse onu bilemeyiz. Temennim bu türlü olduğu istikametinde. Güç, gübre, mazot personellik çok arttı, buğday fiyatı tıpkı süratle artmayınca çiftçide kaygı, tasa vardı, fiyat 2,5 lira iken kaygı vardı. Şu an 6,5 bandına geldi. Sertifikalı tohum kullanan bir çiftçinin de 3 yıl o eserden elde ettiği eseri tohum olarak kullanma imkânı var. Lakin ben çok düzgün biliyorum ki, sertifikalı tohum satışları geçen yılın altında. Tarlada bunun nasıl sonuçlanacağını biz de merak ediyoruz. Lakin bu yıl yağışlı geçmesinden ötürü randımanın yüksek olacağına inanıyoruz. Geçen yıl düşük olmasının bir sebebi de kuraklığın fazla olmasıydı. İthalat kisvesinden kurtulmayı başınıza koyarsanız, buğday, mısır, soya da ithalat yapmayacağım derseniz bunu planlama aslında çok kolay. Bu ülkenin aktüel hesaplarla 20,5 milyon ton buğdaya muhtaçlığı var. Bunu her halükarda üretmemiz lazım. Bunun için ne kadar arazi gerektiği aşikâr, devletin her yıl bu kadar ektirmesi lazım. Takviye, sübvansiyonlu kredi, teşvik, üzere bir siyaset belirlenip uygulanabilir.
■ Pekala, tohum ithalatını domateste azaltmak nasıl mümkün olabilir?
Domates, bu ülke 5 ünite domates yiyorsa, bunu üretecek yerli ve ulusal tohumları mevcut. Lakin işin içine; renk, tat, büyüklük üzere şeyleri koyarsanız husus dağılıyor. Buğdayda 20,5 milyon ton buğdayı üretecek ulusal tohuma sahibiz. Randıman noktasında dünya çapında bir firmanın mısır tohumundan yüzde 92 randıman alınırken, yerli tohumun randımanı yüzde 88-89’da kalabilir. Yani ortadaki fark çok yüksek olmaz. Kıtlık noktasında bizim sıkıntımız yok, yani bizim tohumculuk dalı ülkeyi kıtlığa sokmaz ancak ticari tercih noktasında her tercihi karşılayabilecek alt çeşitlere sahip olamayabiliriz.
“20 yıl evvelki domatesi yeme bahtımız yok”
■ Bir de daima domatesin eski tadının kalmadığından bahsedilir…
Bugün sizin 20 yıl evvelki domatesi yeme talihiniz yok. 20 sene evvelki hava kirliliği tıpkı mı, toprak yapısı birebir mı? Su düzeyimiz tıpkı mıydı, kalite birebir mıydı? Her geçen gün kirlenen dünyadan bahsediyoruz. Biz her geçen gün toprağın özünü içiyoruz. Hasebiyle nerede 20 sene evvelki domates diyemezsiniz. Örneğin Ayaş, Beypazarı domatesi dekarda 3 ton randıman verirken, bize yetiyordu. Bugün 3 ton eser alırsanız, bu maliyetle, bu elektrikle, birebir suyu verip, birebir personellik, tıpkı ilaç, tıpkı kira ödeyeceğim, başkasında 20 ton eser alacaksam, fiyatın da oburunun 7 katı fazlası olması lazım. Bugün pazara 100 liraya domates satmaya çalışsam, çıkıp beni taşlarlar. Artık yalnızca kendi gereksinimi için üretenler o tatta domates yetiştirebilir. Bir kg domatesi 100 liraya alacaksanız, onu üretecek çiftçi bulursunuz. Hibrit tohum çalışması, ünite alandan daha azamî randımanı sağlamak için yapılır. Eserlerin raf ömrünü uzatmak için yapılır, tüketicinin taleplerini karşılayacak eserleri ortaya çıkarmak için yapılır. Bunların sonucudur şu an yaşadığımız durumlar. Romantizmi buraya soktuğunuzda, ülke çiftçisi, tohumcusu, köylüsü, tarımla uğraşan insanları farklı noktaya masraf.
“Hazinemizi yabancıya kaptırmayalım”
■ Daha evvel tohum takas şenliklerine yönelik tenkitleriniz kamuoyuna yansımıştı?
Tohum bitkisel üretimin en bariz noktası. Bu değerlere sahip çıkmamız lazım. Ülkenin endemik formlarına kendi hudutlarımızdan çıkmaması lazım. Hepsi birer genetik hazine.
Muhakkak bir yerin, patatesi, mısırı, diyorsun. Lakin bu stil şenliklerde, tohumu takas ettiği adam, Hans mı? Frederich mi? Bilmiyorsun ki. Alıyor 50 gr tohumu cebine atıp yurt dışına götürebiliyor. Yeni üretimlerinde Anadolu tohumunu altlık olarak kullanıyor. Biz niçin kendi hazinemizi bu insanlara kaptırıyoruz?
Bu şenlikler çok denetimsiz bir ortam. Ülkenin hudut kapılarından giriş çıkışlarda, müsaadesiz tohum çıkarıp sokma, uyuşturucu husus sokup çıkarmakla tıpkı kontrole dâhil. Tohumu çok kolay olarak algılamayın. Onun gen teknolojisi çok yüksektir. Benim tohumumu alır, bana 5 katı maliyetle satacağı tohum olarak çıkarır karşıma. Bir de Cet tohumu diye söylemsel olarak tohumculuk bölümüne negatif algı yaratılan ortamlar var.
Hatta mısırdan bile Cet tohumu olarak bahsedenler var. Mısır cet tohumu değil ki. 1850’de Amerika’dan gelen bir eser. Cet tohumumuz, buğday, nohut, bakliyatlardır. 1850’de Osmanlı’da mısır, domates mi vardı? Patates tekrar 1800’lerde İngiltere’nin kuzeyinden gelen bir eser. Cet tohumu dediğinizde karşı tarafta bir milliyetçilik oluşuyor.
“GDO ile melezleme birbirine karıştırılıyor”
■ Tohumda GDO ile melezleme çalışmaları da güya birbirine karıştırılıyor ?
Türkiye’de genetiği değiştirilmiş tohum üretmek mahpus cezasına tabi. Bizde genetik çalışmalara müsaade verilmiyor aslında. Fakat prensip olarak dünyada var olan bir gelişim varken, bunu yok sayarak haberimiz yokmuş üzere yapmaktansa, kamuda hudutlu alanlarda çalışma bazında devam ettirilmesinden yanayız. Evet, melezleme ile GDO karıştırılıyor. Melezlemede biz dünya standartlarıyla tıpkı noktadayız. Hibritleme çalışmalarımız üst düzeyde. Ayçiçeğinde, mısırda, buğdayda seleksiyon sisteminde varız, domates, biber, zerzevat, patateste hepsinde varız ve düzgün çalışıyoruz. Islahçılarımız âlâ çalışır durumda. Devlet Ar-Ge önemli desteklediği bir husus, husus, özel dalın yatırımı kâfi olmuyor. Lakin dünyada Ar-Ge’ye cironun yüzde 10’u ayrılırken, bizde bu oran yüzde 1’lerde kalıyor.