DOĞAN SELÇUK ÖZTÜRK
“Vehbi Koç, Zeus’un makamında oturur üzere büyük bir oval masanın ucunda… O kadar heyecanlandım ki, sorulara ne karşılık verdiğimi hatırlamıyorum” kelamlarıyla anlatıyor Tuğrul Kudatgobilik, şimdi 26 yaşındayken Vehbi Koç’la yaptığı birinci görüşmeyi. O görüşmeden sonra 34 seneyi Koç Holding’de, 15-16 seneyi de Koç şirketlerini temsilen MESS’te ve TİSK’te lider olarak geçiriyor. “Böylece, Koç ile yarım asrı devirdim” diyor Kudatgobilik ve anılarından kimilerini Dünya + okurlarıyla paylaşıyor…
• Koç Topluluğunda işe nasıl başladınız?
Vehbi Beyefendi Ankara’dan gelip endüstriye girdiği için sanayi ilgileri, sendikalar, grevler vs. bunları pek bilmiyordu. Üniversiteden anlaştığı profesörlere istediği vakit ulaşamayınca, Rahmi Bey’i çağırıp demiş ki, “Banabu işleri bilen genç bir adam bul. Ancak profesör falan olmasın. Sabah gelsin, akşam ben git deyince gitsin. Benim yanımdaki odaya otursun, ben bu türlü adam aramayayım sağda solda.”
O adam benim işte. (Gülüyor) Ben o vakit TİSK’te çalışıyordum. Türkay Kibrit Fabrikası’nın patron arabuluculuğunu yapmıştım ve o işi grevsiz, lokavtsız bitirmiştik. Koç Holding’de bu tip olaylar konuşulduğu vakit, Türkay’ın Genel Müdürü beni tavsiye etmiş. Bir gün TİSK’te oturuyorum. TİSK Ankara’da, lakin ben İstanbul temsilciliğindeydim. Rahmi Koç seni çağırıyor dediler. Kalktım gittim Koç Holding’e. Rahmi Beyefendi dedi ki “Bizim bu işlere bakacak bir müşavire muhtaçlığımız var.” Ben de o vakit burs kazanmıştım, Cornell Üniversitesi’nde doktora yapacaktım. “Doktoramı yapayım, gelip sizde çalışayım” dedim. “Hayır, bu hafta lazımsın” dedi. “Peki, ben bir düşüneyim” dedim. Birkaç gün sonra tekrar telefon etti Rahmi Beyefendi. Haftaya şu gün şu saatte tekrar bana gelir misin dedi. Kalktım gittim ancak aklım Amerika’daki doktorada. Rahmi Bey’in sekreteri beni karşıladı. Koç Holding’in yönetim meclisi toplantısı varmış, beni çağıracaklarını, beklememi söyledi. Bir telaş aldı beni. Yirmi altı yaşındaydım. Sonra sekreter hanım beni çağırdıklarını söyledi. İçeri girdim. Hulki Alisbah, Bernar Nahum, Fazlı Ayverdi, büyük büyük adamlar… Vehbi Koç, Zeus’un makamında oturur üzere büyük bir oval masanın ucunda… O kadar heyecanlandım ki, sorulara ne yanıt verdiğimi hatırlamıyorum.
Bütün sorgu sual bitmek üzereyken Vehbi Koç bana baktı. “Oğlum sen Amerika’ya gitmeyi düşünüyormuşsun. Bizde çalışırsan ukde kalmaz mı içinde?” dedi. Ben de “Efendim, sizin holdinginiz de bir üniversitedir. Burada çalışırsam bir şey kaybedeceğimi sanmıyorum” dedim. Vehbi Bey’in yüzü güldü. “Peki, pazartesi günü gel” dedi. Çıktım dışarı. Ne fiyatım muhakkak, ne yapacağım iş. Böylelikle başladım.
Vakitle holdingde sanayi bağlantıları kümesini kurduk. O fabrikadan bu fabrikaya koşarak işleri yürüttük. 34 sene tam vakitli olarak Koç Holding’de çalıştım. Ondan sonra da, 15-16 sene Koç şirketlerini temsilen MESS’e ve TİSK’e lider oldum. Böylelikle Koç ile yarım asrı devirdim.
“Yaradana sığınıp bir yanıt verdim”
• Sendikal hareketlere dair bir anınızı dinleyebilir miyiz?
274 ve 275 sayılı kanunlardaki değişikliklerin çalışanlarca protesto edildiği meşhur 15-16 Haziran 1972 olayları yaşanmıştı. İstanbul’da otuzun üzerinde fabrikada iş durdurma vardı. Olaylardan sonra sıkıyönetim ilan edildi.Sanayi Kümesi Lideri merhum Ziya Bengü iş durdurmanın üçüncü gününde odama gelerek Demirdöküm’e gidiyoruz dedi. Ben de sanayi müşaviriyim o vakit. Atladık gittik. Personeller bahçede oturuyorlar. Genel müdürün yanına çıktık. Daha biz konuşamadan kapı sertçe çalındı ve bir albay, ardında tabancalı iki subayla içeri daldı. Örfi yönetim kumandanının talimatıyla buradayız, bu grevi derhal durduracaksınız. Durdurmazsanız tanklarla girip emekçiyi dağıtacağız dedi. İngiltere’deki hocam profesör B.C. Roberts “Endüstri münasebetlerinde ne yaparsanız yapın, polisi askeri fabrika içine sokmayın” demişti.
Yaklaşık 1500 emekçiyi art bahçede topladık. Evvel albay toplanan kalabalığa “İşinizin başına dönmeniz lazım” dedikten sonra, kelamı alan Sanayi Küme Lideri Ziya Bengü, “Arkadaşlar siz bizim teminatımız altındasınız. Artık işin türel tarafını müşavirimiz anlatacak” dedi ve beni çağırdı. 28 yaşındaydım. Kısa bir bocalamadan sonra kendimi topladım ve sanayi liderimizin söylediklerini tekrar ettim. Ben konuşurken yaşlıca bir personel “Müşavir beyefendi, müşavir beyefendi, bizi işten atmayacağınız ne malum?” diye bağırdı. Öbür taraftan öteki biri “Bizim 3 günlük yevmiyeler ne olacak?” diye sordu. Ben bilmiyorum, lider söylesin diyemedim. Yaradana sığınıp bir karşılık verdim. “Hiç kimseyi işten atmayacağız. Üç günlük yevmiyenizi de alacaksınız. Haydi artık işbaşı yapın” dedim.
Bu lafım üzerine emekçiler yavaş yavaş dağıldılar ve iş sükûnete döndü. Örfi yönetim kumandanı “Ben görevimi yaptım, gidiyorum” dedi ve gitti. Ziya Beyefendi bana dönüp “Tuğrul Beyefendi, sen bu üç günlük yevmiye kararını Vehbi Bey’e danışmış mıydın?” dedi. “Hayır, efendim” dedim. “Siz gidiyoruz dediniz, çantamı alıp geldim.” “E nasıl söyledin oğlum bu lafı?” dedi. “Tanklar buraya girseydi ve birinin kolu bile kırılsaydı, Vehbi Koç emekçinin kolunu kırdı derlerdi. Beni oraya yeniden çıkarsanız yeniden tıpkı şeyi söylerim” dedim. Döndük holdinge. Yönetim meclisine çıktık. Ziya Beyefendi anlattı olduğu üzere. Vehbi Beyefendi bana, “Sen de anlat” dedi. Motamot anlattım. “Orada bir şey olsaydı bütün mesuliyeti zatıâlinize gelirdi. Kimseden yetki almadan bir karar aldım. Kararımın yanlışlığı varsa bana aittir.” Beni odadan çıkardılar. Sonraki sabah Rahmi Beyefendi beni çağırıp tebrik etti, lakin bundan sonra bize sor da o denli söyle dedi. Bu benim için hayatımdaki dönüm noktalarından biri oldu. Sanayi münasebetleri kulaktan dolma, dışarıdan talimatla yönetilecek işler değil. Bu ilgiler bir istikrarlar manzumesidir ve bu manzumenin ahengi mantıkla, gönülle ve akılla sağlanır.
Koç Holding’de çok başarılı olmuş bir projeyi anlatabilir misiniz?
Yürütme misyonunu üstlendiğim Koç 2000 projesi çerçevesinde bir eğitim kuruluşu kurmuş ve toplam kaliteyi artıracak bir eğitim başlatmıştık. Koç’un 50 genel müdürünü bir haftalığına Torino’ya FIAT ile ortak yapılan toplam kalite eğitimine götürme kararı aldık.
Suna Hanım, Rahmi Beyefendi ve o zamanki CEO İnan Bey’den bu kararı geçirdim. Uçak biletleri alındı, bir hafta sonra eğitime gideceğiz. Vehbi Beyefendi beni çağırmış, gittim. O vakit kendisi başkanlığı bırakmıştı ancak gurur lideriydi. Ona mevzuyu anlatmamıştım. “Sen benim elli genel müdürümü bir hafta gezmeye mi götürüyorsun?” dedi. Dedim ki “Efendim, kabahat ettim, size bunu arz etmedim. Biz bu toplam kalite işini Amerika’dan gelen profesörlerle FIAT’ın fabrikalarında öğrenmek için İtalya’ya gidiyoruz. Günde on beş saat çalışacağız orada.” “Oradan üç profesör getirseydin de burada verseydin bu eğitimi olmaz mıydı?” dedi. “Olmazdı efendim” dedim. “Toplam kalitenin fabrikada nasıl yapıldığını bizim yöneticilerimizin görmesi, anlaması lazım. Esasen biz bu eğitimi sizin için yapmıyoruz.” Vehbi Beyefendi çok bozuldu. “Biz bu eğitimi torunlarınız ve onların torunları için yapıyoruz. Siz kurarak buraya getirdiniz fakat bugün bizim mallarımız kritik alıyorsa yarın torunlarınıza bu fabrikaları bırakamayabilirsiniz.” O vakit yürüyen çamaşır makineleri yapardık biz. (Gülüyor)
Vehbi Beyefendi çok şaşırdı ve durdu. Ben biraz aşağıdan alsam, Vehbi Beyefendi beni ezip projeyi durduracak. İnanarak yaptığımı görünce “peki” dedi. Kızdığı vakit notlarını eski Türkçe alırdı. Yaz dedi. “Bir, bu gidişin bütün maliyetini bildireceksiniz. İki, bir ay sonra bu eğitimden fabrikalarımız ne yarar gördü rapor vereceksiniz. Üç, altı ay sonra İnan Kıraç Beyefendi idare şurasına bu toplam kalite düsturunun holdinge ne yarar getirdiğini bir rapor halinde sunacak. Haydi artık yapın bakalım yapacağınızı” dedi. Koç 2000 projesini kurtarmıştım. Elli genel müdürden sonra ikinci elli genel müdürü daha götürdük. Proje çok başarılı oldu ve bugünlere kadar geldi.
Benim üzere Ford’un ortağı olursan kitap çıkmadan özeti sana gelir
• Sakıp Beyefendi ile Vehbi Bey’in yaş farkına karşın ileri seviyede dostlukları mevcut.
Evet, bir anımı anlatayım. Eskişehir Üniversitesi Vehbi Beyefendi ve Sakıp Bey’e fahri doktora unvanı verme kararı almış, Yılmaz Büyükerşen o vakit üniversitenin rektörü idi. Ben de artık koordinatör olmuştum. Sakıp Beyefendi sekreteri kanalıyla dedi ki “Eskişehir’e trenle gitmeyelim. Bir limuzin aldım. Vehbi Beyefendi ile bir arada gidelim.” Vehbi Beyefendi “Tamam, sen de gel” dedi. Gün tayin edildi. O gün gidip gece orada kalacaktık, sonraki gün de doktora merasimi yapılacaktı. Saat sekizde Büyükdere’deki konuttan bizi alacaklardı. 15 dakika kadar geçmişti ki, Sakıp Bey’in sürücüsü koşa koşa geldi, “Bizim otomobil buraya dönemedi. Vehbi Bey’i aşağıya istirham ediyoruz.” Büyükdere’deki mesken yokuştaydı, limuzin çıkamamıştı. Vehbi Beyefendi kendi yaptığı otomobilden diğer otomobile binmezdi, o vakit 124’ü yapıyorduk. 124’e binip aşağıya indik. Vehbi Beyefendi arabayı görünce etrafında bir cins dönüp “Sakıp ağam nedir bu dedi, otomobil mıdır uçak mıdır?”
Araçta Vehbi Bey’in karşısında ben oturdum, Sakıp Bey’in karşısında da dış bağlantılarına bakan Güngör Uras oturdu. Giderken Sakıp Beyefendi, “Güngör Beyefendi biraz iktisat konuşalım, dün Ankara’daki kurul toplantısında hükümet ne kararlar aldı?” dedi. Güngör Beyefendi evrakını çıkarıp Ankara’daki havadisleri bir bir anlattı. Vehbi Beyefendi, “Sakıp dayanılmaz iş yapan bir adamsın sen” dedi. Daha sonra çantasından bir belge çıkarıp bana verdi. “Tuğrul şunu da sen oku bakalım” dedi. Okumaya başladım. Meşhur lacocca’nın otobiyograf isiydi. Güngör Beyefendi, “Vehbi Beyefendi, bu kitap yeni çıktı Amerika’da. Siz nasıl bu kitabı getirttiniz!” deyince, Vehbi Beyefendi yanıt verdi: “Güngör oğlum, benim üzere Ford’un ortağı olursan kitap çıkmadan özeti sana gelir.” Böylelikle iki işveren 1-1 berabere kaldılar. Birbirlerine takılan, iki dost iş adamıyla yaptığım dört saatlik seyahat unutulmaz bir anı olarak kaldı bende.