Mehmet KAYA
Ünlü iktisatçı Daron Acemoğlu, yaşanan süratli teknolojik gelişmenin beklenen ölçüde refah üretmediğini, başta işgücü olmak üzere bir dizi sıkıntılar yaratma eğiliminde olduğunu söyledi. İktisat ve Toplum Mecmuası tarafından organize edilen online yayında Türkiye’nin önde gelen iktisatçıları DÜNYA Gazetesi Müellifi Ömer Faruk Çolak ve Bilgi Üniversitesi Öğretim Üyesi Asaf Savaş Akat’ın konuğu olan MİT Öğretim Üyesi Daron Acemoğlu; demokrasi, refah doğuran kurumsal yapıların günümüz meselelerine tahlil üretmek için yine yapılandırılması, bunun için de başta teknoloji şirketlerinin regülasyonu olmak üzere bir dizi kapsayıcı tahlil üretilmesi gerektiğini vurguladı.
‘Şirketlerin gücü artık bilgi’
‘Sermayenin gücü şu ana kadar bir ekonomik güçtü’ diyen Acemoğlu, “ABD’de şu anda sermayenin gücü bilgi gücüne dönüştü. Şirketler beşerler hakkında o kadar çok şey biliyor ve o kadar efektif kullanmaya başladılar ki, bunların hepsi şirketlerin denetimi altına girdi. Bu gücü nasıl dengeleyeceğiz? Değerli sıkıntılardan biri bu” diye konuştu. Regülasyon ve devletin bu alandaki düzenleyici rolünün uygun ayarlanması gerektiğini belirten Acemoğlu, müdahalenin gelişim, refah ve demokrasi istikametinde olması gerektiğini, aksi takdirde Çin gibisi bir yapının ortaya çıkacağını, demokrasinin aşınacağını vurguladı.
Teknolojinin gelişimi ve sosyal-ekonomik tesirlerine yönelik yapılan çalışmaların yetersiz olduğunu belirten Acemoğlu, kelamlarını şöyle sürdürdü:
“Teknolojinin çok değişik halleri var. Genel bir teknolojik gelişme var; karları, üretkenliği, fiyatları artıracak biçimde düşünmek hakikat değil. Bilhassa teknolojiyi en azından 2 kategoriye koymak lazım. Birincisi benim otomasyon dediğim şey. Sanayi ihtilaline bakarsanız buradaki teknolojik gelişmeler çalışanların üretkenliğini artıran değildi. Bu cins teknolojiler genelde personellere büyük bir fayda sağlamıyor. Lakin emekçilerin üretkenliğini artıran teknolojiler de var, daha da kıymetlisi personellere yeni misyon, işlev, ‘task’lar veren teknolojiler var.”
Acemoğlu, teknolojinin kelamını ettiği birinci tarafının olumsuz sonuçlar doğururken ikincisinin refaha daha fazla katkı verdiğini, teknolojinin bu istikametlerinin “kendiliğinden-doğal” olmadığını ve ekonomik, toplumsal ya da siyasal olarak “tercih edildiğini” belirterek, günümüz teknolojik gelişiminin de misal biçimde refah doğurmadığını kaydetti.
‘Faktör verimliliği sorunlu’
Teknolojinin büyümeye, dolaylı olarak refaha katkısının göstergesi olarak bedellendirilen toplam faktör verimliliğinin hem Türkiye, hem de dünyada artmadığını belirten Acemoğlu, “Türkiye’de son 15 senede toplam faktör verimliliği sıfır, sınırı biraz negatif. Dünyanın her yerinde sorun. Nedenleri tam âlâ anlaşılmış değil fakat benim bulgularım şu ki, teknolojinin istikametini sapıttığımız için. Patentlerde patlama var lakin faktör verimliliği yok. İşgücü var, bunların emeklerinin üretkenliğini artırabiliriz lakin yapmıyoruz. Bu, teknolojinin tarafının verimsiz biçimde gittiğini ortaya koyuyor. Türkiye’de ise hem siyasi hem toplumsal nedenlerle elimizdeki işgücü ve sermayeyi kullanmamamızla ilgili” dedi.
Acemoğlu, Batı’da sanayi personellerinin yanında ofislerde çalışan orta sınıfın işlerinin de teknoloji tarafından yapılmaya başlandığını ve şimdi tahlil üretilmediğini, bu durumun birebir vakitte gelişmekte olan ülkelerin de sorunu olduğunu anlattı.
“Teknoloji şirketi kendi ABD çalışanını dinlemiyor ki öbür ülkenin personelini neden dinlesin”
Acemoğlu, batıda sanayi çalışanlarının yanında ofislerde çalışan orta sınıfın işlerinin de teknoloji tarafından yapılmaya başlandığını ve şimdi tahlil üretilmediğini, bu durumun birebir vakitte gelişmekte olan ülkelerin de sorunu olduğunu anlattı. Buna rağmen ülkelerin teknolojiye nasıl cevap vereceğinin belirli olmadığını, uluslar ortası bir yaklaşım gerektiğini kaydeden Acemoğlu, “ABD Teknoloji şirketi ABD personelini dinlemiyor ki, diğer ülkenin çalışanını neden dinlesin. O sesi duyurmak lazım.” diye konuştu.
Teknolojinin “kendiliğinden” bir yola girmediğini, gideceği istikamete çok sayıda etken olmakla birlikte devletçe istikamet verildiğini vurgulayan Acemoğlu, antibiyotik, internet, uzay, nanoteknolojinin hepsinin savunma gereksinimlerinden devlet fonlarıyla geliştirildiğini hatırlattı. Bugün yaşanan teknolojik değişime eleştirel yaklaşan Acemoğlu, “Bunun çok nedeni var, bugün devlet biraz art planda, bu biraz ideolojik, en âlâ teknolojiyi Silikon Vadisi bilir, Google, Amazon bilir yaklaşımı var. İkincisi güzel mühendisler artık devlette çalışmıyor, üçüncüsü verilen paralar (kamu fonları) kesildi, dördüncüsü global rekabet buna uygun değil” dedi.
Acemoğlu, bilhassa bu olumsuz sürecin yönetilmesi için kamunun regülasyonuna gereksinim olduğunu, bu bakımdan mevcut tecrübelerle değil lakin temel önermeleriyle “yeni bir toplumsal demokrasi” dizaynına gereksinim bulunduğunu kaydetti. Acemoğlu, yeni kurumsal-politik dizaynın devletin rol oynayacağı teknolojinin regülasyonu, eski işgücü piyasasına yönelik dinamiklerin esnekleşme ve toplumsal yeteneklerin personellere kazandırılması ile yeni bir işçi-işveren istikrarı kurulması gerektiğini söyledi.
Demokrasi-kalkınma bağının değerli olduğunu vurgulayan Acemoğlu, Freedom House tespitine nazaran 2005’ten bu yana her sene demokrasi kalitesi berbata giden ülkelerin sayısının, güzele giden ülkelerin sayısından daha yüksek olduğunu, berbata giden ülkelerin tıpkı vakitte ekonomilerinin de bozulduğunu söyledi.