Ekonomist Ali Ağaoğlu ve gazeteci Hakan Güldağ bu hafta Baht Sohbetleri’nde, finansmana erişim külfetlerinin yaşandığı bir ortamda, piyasadaki likidite akış suratının ehemmiyetine dikkat çekti. Güldağ üçüncü çeyrek sonrası piyasada ‘sıkışma’ yaşanacağı tarafındaki korkuları aktarırken, Ağaoğlu ödeme sistemlerinde ‘kan akışının’ durmaması gerektiğini vurguladı.
Piyasalardaki son fiyatlamaları kıymetlendiren Ağaoğlu, ECB’nin faiz atılımının akabinde yükselen Euro/Dolar paritesinin 1.0450’ye hakikat hareketini sürdürebileceğini söyledi. Brent petrolde 110 dolara gerçek yine yükseliş bekleyen Ağaoğlu, altın ve gümüş fiyatlarında ise yavaş yavaş taban oluşumu başlayacağını tabir etti.
Güldağ: Merkez Bankası, yedinci toplantıda da siyaset faizini yüzde 14’te bıraktı. PPK metninde artan global resesyon ihtimaline, buna bağlı cari istikrar riskine ve istihdamdaki güzelleşmeye vurgu yapılmış. İvmesini kaybettiği gözlense de kredilerin maksadına uygun kullanıp kullanılmadığının da yakından takip edildiği belirtilmiş. Nasıl yorumlarsın diye kelamı sana bırakayım.
Ağaoğlu: Öncelikle arka arda sabit tutulan faiz kararına ait bir siyaset metni oluşturmaya çalışan arkadaşlara “kolay gelsin” diyorum. İşleri çok sıkıntı. Bu kadar faiz belirsizliğinin olduğu bir ortamda Merkez Bankası’nın da işi epey güç. 14’te tutma kararı bile güç. Açıklamada benim dikkatimi çeken noktalardan biri; “İstihdam kazanımları emsal ekonomilere nazaran daha olumlu seyretmektedir” sözü. İstihdam sayısıyla ilgili ferdî olarak kuşkularım var. Öte yandan cari istikrar için risk vurgusu yapılmış fakat, turizm kaynaklı güçlü güzelleşmenin devam ettiği de belirtilmiş. Turizme bel bağlamış durumdayız lakin dönem bitti nerdeyse. Buradan çok büyük bir katkı gelmesini bekleyerek siyaset setimizi kurguladıysak işimiz hakikaten zor!
Güldağ: Faiz toplantısı ehemmiyetini neredeyse yitirdiği için piyasa fiyatlamalarında da bir değişim görmedik. Dolar/TL kuru 17.70 düzeylerinde. Açıkçası piyasa da; liralaşmayı teşvik eden siyasetlerle kurdaki yükselişin denetim altına alınacağına ve enflasyonun düşürüleceğine ihitmal vermiyor.
Ağaoğlu: İş mikro idareye kadar indi. Merkez Bankası’nın siyaset faizinde hiçbir değişikliğe gitmemesi ve PPK metni kimi şaşırttı dersen, kimseyi şaşırtmadı. Dediğin üzere kimsenin açıkçası bir parametre olarak bile dikkat etmediği bir değişken haline geldi. Benim dikkat çekmek istediğim değerli bir bahis var. TL kredi kullanımlarına getirilen kısıtlar, önümüzdeki periyotta diğer sorunların ortaya çıkmasına neden olabilecek diye düşünmeye başladım.
Güldağ: Ne üzere sorunlar doğuracak?
Ağaoğlu: İktisatların en temel muhtaçlığı olan şey likiditedir. En kritik bahislerin başında ödeme sistemleri geliyor. Ödeme sistemlerinden de kastım çek, senet, nakit para, kredi kartı, havale ve gibisi… Gibisi dediğimin içinde de bir yığın şey var. Bu ödeme sistemlerde rastgele bir yerde aksaklık ortaya çıkacak olur ise işler daha karmaşık hale gelebilir. Yani birisi kredi kullanamadığı, küçücük bir çekini dahi ödeyemediği, çekinin ardı yazıldığı durumda yahut bir senedini ödeyemediği durumda kartopu tesiri yaratabilecek ve gerisinden bir çığa dönüşebileceği soruna gerçek gidebiliriz. “Piyasada para dönmüyor” dediğimiz şey paranın dönüş suratı. Bedende dolaşan kan olarak adlandırabileceğim bu likidite ya da nakit akışı, yani paranın dönüş suratı güzelce düşecek olursa, hak etmeyen şirketlerin dahi ödemelerini yapmakta zorluk çekeceği sorunlara gerçek giderse durum kritik bir hal alır. Bu kadar çok mikro müdahale, yarardan çok ziyan getirme riskinin çok arttığı bir durum ortaya çıkarıyor.
Güldağ: Büsbütün katılıyorum. Evvelki sohbetimizde, kendi dalının neredeyse yüzde 10’unu temsil eden bir şirketimizin CFO’sunun ağzından aktarmıştım, nakit akışının önümüzdeki periyotta en fazla can sıkacak sorun olabileceğini… Faiz artırıldı, artırılmadı farklı fakat finansmana erişim sorunu nitekim çok değerli. Herkes eylül, ekim üzere sıkışma bekliyor piyasada. Bunun daima lisana getiriliyor olması da zannediyorum artık kendini doğrulayan bir kehanet haline gelmeye başlayacak.
Ağaoğlu: Çok gerçek. O yüzden ödeme sistemlerine çok lakin çok ihtimam gösterilmesi gerekiyor. Kan akışının durmaması kural.
Güldağ: İSO Lideri Erdal Bahçıvan da İkinci 500 Büyük raporunda, finansmana erişim sorununun zincirleme tesirlerine dikkat çekti. İkinci 500 bilgilerinin tasa verici olduğunu tabir ediyor. Ki bu tespitler 2021 datalarına ilişkin. Yani bugün daha da güçlenmiş vaziyette. O açıdan bu zincirleme tesir, ödeme riskleri hakikaten şu anda en kıymetli mevzu. Herkes yatırımı şu anda bir kenara bıraktı, “işimi nasıl döndüreceğim” diyor. Zira bankalarla endüstriciler, iş dünyası ortasındaki kredi piyasası 1’se, öbürü 5. Şirketlerin birbirleri ortasındaki birbirlerini destekleyen sistemler 5. İSO raporunda, sanayicilerin bankalara olan borçlarından çok daha büyük bir süratle öteki firmalara olan borçlarının artması yeni bir durum olarak gösterildi.
Ağaoğlu: Ülkede döviz tarafında yaşanan külfetler, faizlerdeki belirsizlik sanayicilerin işini zorlaştırıyor. Finansmana erişim ve bunun yaratacağı problemleri evvelki programımızda da konuşmuştuk. BDDK, TL kredi için döviz kaidesi düzenlemesi netleştirmek gayesiyle bir açıklama yaptı lakin o da çok işe yaramadı. Hala daha TL kredi kullanımında belirsizlik devam ediyor. Haydi diyelim şartları yerine getirdiniz. Kaçtan kullanacaksınız, hangi vadede kullanacaksınız? O vadeyi buldunuz, fiyatı bulmak güç. Başka taraftan şu anda 3 aylık faizlerin yüzde 40’lara yaklaştığı ortamda döviz tarafında da bu kadar gayrete karşın öbür bir kadro sorunlar de ortaya çıktı. DTH faiz oranları da artmaya başladı. Artık 4-5 bandında olan faizler, 5,5-6 bandına geldi aylık mevduatlarda. İşin bir öbür boyutu TL kullanamıyorsunuz diyelim bir şirket olarak, ancak döviz kullanabilme imkanınız var. 2018’de çıkan kural gereği.. Hala daha döviz kullanabilme isteğiniz varsa bu sefer döviz kredisinde en düşük faizler 9, 9,5’larda. 12, 13, 14, 15’ler havalarda uçuşuyor.
Güldağ: TCMB’yi az evvel konuştuk fakat programımız esnasında Avrupa Merkez Bankası da faiz kararını verdi. 11 yıl sonraki birinci faiz artımı 50 baz puanla geldi. Tesirlerini ve bundan sonraki yansımalarını önümüzdeki programda detaylı konuşuruz. Fakat bu noktada asıl ihracatçılarımızın yakından takip ettiği pariteyi sormak isterim…
Ağaoğlu: Benim beklentim en az 50 baz puanla başlayacağı tarafındaydı. Zira tıpkı yanılgıyı Fed yaptı biliyorsun. Yani bana nazaran 50 baz puanla başlaması gerekiyordu, yanlışsız adım attı. Euro/Dolar’da birinci reaksiyon olarak 1.03 gerçek bir hareket gördük. Bence bundan sonra 1,0450, 1,0525 üzere birinci gayesi var. Biraz daha toparlanabilir Euro. Ancak Fed cephesi de değerli alışılmış.
Güldağ: Avrupa’yı konuşurken bir parantez de siyasi arenaya açsam. İtalya Başbakanı Draghi istifasını sundu ve erken seçim gündemde.
Ağaoğlu: Avrupa Birliği içinde bir istikrarsızlık zati Ukrayna- Rusya savaşı sırasında Almanya’da Merkel’in vazifesi bırakıp yeni liderin gelip büyük oranda NATO’nun dümen suyuna girmiş olmasıyla başladı. Politik olarak da çok güçlü bir Avrupa Birliği resmi ortaya koymuyor. İtalya’da siyasi kriz çok mu kıymetli dersen. Almanya’nın en fazla alacaklı ülkelerinden biri İtalya diyeyim sana.
Tarımsal emtia fiyatlarında düşüş sona yaklaşıyor
Güldağ: Son düzenlemeler ihracatçı firmaları biraz daha emtia tarafına yöneltti. Yüksek fiyatlardan stok yapılmıştı, artık paçal hale getirilmek isteniyor. İhracat pazarlarımızda ve siparişlerde sakinlik tesirleri görülüyor fakat ona karşın siparişlerin sürmesi biraz emtiaya yöneltmiş vaziyette.
Ağaoğlu: Ziraî emtia süratli yükselmişti, süratli düştü. Tahıl koridoru sorunu kıymetli. Görüşmeler sonuçlanmak üzere ve bence tahıl koridoru açılacak. Yani dünyanın muhtaçlık duyduğu bir durum. Bilhassa Afrika itiraz ediyor. Afrika’nın itirazına kayıtsız kalamayacak dünya. O yüzden o koridor açılacak, bu da fiyatları aşağı taraflı baskılıyor. Buradan daha aşağı iner mi; ben ziraî emtia tarafında yavaş yavaş sona yaklaştığımızı düşünüyorum.
Güldağ: Bilhassa pamuk fiyatlarındaki yüzde 40’a ulaşan gerileme dikkat cazipti. Çin, Pakistan, Bangladeş, Vietnam’ın üretimleri aşağı çekiliyor. Hindistan keza o denli. Bu açıdan bakınca fiyatlar bir ölçü daha iner beklentisi de var. Sanki buralardan girsek mi fikri var…
Ağaoğlu: Pamukta 90, hatta evvelce görülen 80 düzeyi var. Bence kritik düşük düzeylerden biri. Daha aşağıya düşmesini ben çok makul görmüyorum. Geçen sene eylül ayından sonra yaşanan son sert süratli yükseliş vardı. 150’ye kadar çıktı yani pamuğun balyası. Pamukta 90- 95 bölgesi kısa vadede taban olacak üzere görünüyor. En azından 85 -95 bölgesi emniyetli, maliyetli denebilecek düzeye üzere.
Petrol tekrar 110 dolara gelir
Güldağ: Klasik petrol sorusunu da yönelteyim. Bir iniyor bir çıkıyor, geçekten şaşırttı piyasayı.
Ağaoğlu: 96,5 dolar 200 günlük hareketli ortalama. Altını bir denedi. Bu düzey bir manada müdafaa düzeyi konumlar için. Aşağı kırılırsa , ki yakın vakitte beklemiyorum, 85 dolarların önü açılır. Ondan evvel ben tekrar 110 dolarlara yanlışsız hareket olacağını düşünüyorum. Zira bu kolay kolay bitecek bir çaba değil, uzunca sürecek.
Güldağ: Oportünizm de sınır safhada…
Ağaoğlu: Manipülasyon, spekülasyona, spekülasyon manipülasyona karışabiliyor. Doğal ki bunun içinde Rusya’nın şantajları da var. Kuzey Akım, Rusya’nın elindeki en güçlü silah güç konusunda. Onu da artık kullanmak isteyeceklerini zannetmiyorum. Ki yine gaz akışı başladı. Yazın, sıcak hava daha şimdi erken. Karakış var, o vakit denerler diye düşünüyorum. ABD ham petrolünde durum biraz daha farklı. ABD’de bilhassa tatil döneminin yavaş yavaş ortasına yaklaşıyoruz. Ağustos sonu itibariyle kış fırtınaları fiyatlanmaya başlayacak. Ona da şimdi erken diyorum.
Altında 1615’lerin altı sıkıntı görünüyor
Güldağ: Ons altın 1680 dolarla Ağustos 2021’den bu yana en düşük düzeyleri gördü. Yanılmıyorsan Mart 2021’de de 1677 dolara kadar gerilemişti. Nasıl yorumlarsın?
Ağaoğlu: 1680 kıymetli taban düzey. Buradan bir reaksiyon geldi ve 1700’ün üstüne attı kendini. Aşağı istikametli hareketin devamı gelirse 1615’lerin altına inmesini beklemiyorum. Gümüşte çoklu teknik düzeyin bir ortaya geldiği yer 18,25. Faiz artışları fiyatların içinde. Dolar likiditesine olan talep altın ve gümüşte de satışı getirdi. Altın ve gümüşün yavaş yavaş taban oluşumu yapmaya başlayacağını düşünüyorum.