Deniz KILINÇ
Pandeminin birinci yılı geride kalırken, bilim insanlarının yanında COVID-19’un hava yoluyla da bulaştığı savını otoriteler de kabul etmeye başladı. Her ne kadar virüsün yayılmasını engellemek için havalandırma sistemlerinin gücü yeni teknolojilerle artırılsa da bu maalesef kâfi değil. Bilim insanları, havalandırma sistemlerinde 1800’lü yıllarda kirli boruların klor içerdiğinin anlaşılmasıyla su sistemlerinde yapılan yenilenmeye benzeri bir yenilenme daveti yapıyor. Bilim insanları tarafından yapılan bir araştırma, otoritelerin kapalı alanlarda havalandırma sistemlerinin yenilenmesiyle teneffüs yolu enfeksiyonlarının da önlenebileceğini resmi olarak tanımasını talep ediyor.
Grip ve öteki enfeksiyonları da engelleyebilir
14 ülkeden 39 bilim beşerinin katıldığı ve Science mecmuasında yayınlanan araştırma, havalandırma sistemlerinin yenilenmesinin COVID-19’la çabada daha aktif sonuçlar vereceğini savunuyor. Araştırmaya nazaran ayrıyeten, havalandırma sistemlerinin yenilenmesiyle, ABD’ye yılda 50 milyar dolara mal olan grip üzere enfeksiyonların da önüne geçilebilir. Araştırmaya öncülük eden Avusturya Queensland University of Technology Profesörü Lidia Morawska, “Paylaştığımız ortamlarda pak ve patojensiz havaya sahip olmalıyız” diyor.
“Konu hava olunca kimse sorumluluk almıyor”
Morawska, musluklarımızdan pak su akmasına ve marketlerden aldığımız besinlerin pak olmasına alışık olduğumuzu ama tıpkı durumun hava için geçerli olmadığını söylüyor. “Fakat bahis hava olunca kimse sorumluluk almıyor,” diyen Morawska, havanın virüs ve patojenler içermesinin herkes tarafından kabul gördüğüne dikkat çekiyor. Bu kapsamda yapılan araştırmada, “1842 yılında İngiliz hükümetinin öbür kentleri de daha pak su ve merkezi kanalizasyon sistemlerini yenilemelerine yol açan Chadwick Raporu’na benzeri ölçekte esaslı bir değişikliğe gereksinim var,” daveti yapılıyor.
Gözle görülür ve yere yahut yakın yüzeylere yerleşen beden sıvılarının yanında en küçük parçacıklar, yani çıplak gözle görülemeyen aerosoller de neme, sıcaklığa ve hava akışına bağlı olarak daha uzağa taşınabiliyor ve daha uzun mühlet havada kalabiliyor. Tüberküloz, kızamık ve suçiçeği üzere hava yoluyla bulaşan enfeksiyonların izini sürmek, besin ve suya bulaşan patojenlerden daha güç olsa da son 16 aydaki araştırmalar, virüsün yayılmasında aerosollerin oynadığı rolü destekliyor. Bu da, otoritelerin halka açık alanlarda maske takma ve öbür enfeksiyon denetim stratejileri için resmi tavsiyeler vermesini sağladı.
Boru sistemlerin değişimi kadar kolay olmayacak
18’inci yüzyılda su sistemleri sırf boruların icadıyla büyük bir yenilenme yaşadı ve pak suya kavuştuk lakin pak havaya erişim daha güç olacak. Yapıların biçim ve ölçek manasında çok çeşitli olması nedeniyle havalandırma sistemlerinde tek bir tahlilin sorunu büsbütün ortadan kaldıramayacağı yapılan yorumlar ortasında yer alıyor. Morawska, öncelikli olarak insanların kullandığı ferdî iç yerler ve ferdi kaynaklar sebebiyle husus pak hava olunca işlerin daha güç olacağını belirtiyor ekliyor: “Doğala rağmen mekanik havalandırmada sayısız seçenek var. Bunları da kişisel faaliyetler, kişi sayısı vs üzere faktörler etkiliyor.”
Dal 80 milyar doları aşacak
Mordor Intelligence tarafından hazırlanan bir dal raporu, pandemi yılı 2020’de havalandırma (iklimlendirme) dalının 57,8 milyar dolara ulaştığını ortaya koyuyor. COVID-19 nedeniyle insanların havalandırma sistemlerini yenileme ve konutlarında havalandırma sistemleri olmayanların artan talebiyle kesimin 2026’da 82,5 milyar dolara ulaşacağı öngörülüyor. Asya Pasifik en süratli büyüyen pazar, Türkiye ise Avrupa ve ABD’nin de olduğu kesimin orta büyüme yaşaması öngörülen bölgede. Latin Amerika ve Afrika’da ise büyümenin daha düşük süratte olması öngörülüyor. Bölümdeki büyüme Türk iklimlendirme kesimine de martta 547 milyon dolarlık ihracat rekoru kırdırtmıştı.
“1 metrenin büyülü bir tarafı yok”
Morawska ve meslektaşları, 239 bilim beşerinin takviyesiyle geçen temmuz ayında otoritelere havalandırma sistemlerini artırmayı ve binalarda virüs bulaşmış muhtemel havanın yine dolaşmasının engellenmesi üzere ek tedbirler içeren açık bir mektupla davette bulunmuştu. O vakitten beri Dünya Sıhhat Örgütü (DSÖ) kılavuzunu iki sefer değişse de, Cenevre merkezli örgüt COVID-19’un “genelde birbirinden 1 metre uzaklıkta olan şahıslar ortasında bulaştığı” yaklaşımını koruyor. Lakin Morawska’ya nazaran “1 metre uzaklığın büyülü bir tarafı yok”. Bir kişi, enfekte bir şahsa ne kadar yakınsa, bulaşıcı partiküllerin konsantrasyonu o kadar yüksek ve enfeksiyonun meydana gelmesi için gereken mühlet o kadar kısa oluyor. Morawska, enfekte bireyden uzaklaştıkça konsantrasyonun azaldığını belirtiyor ve bulaşıcı aerosollerin az havalandırılan kapalı alanlarda daha uzun mühlet havada kaldığını belirtiyor. Her ne kadar kapalı alanlardaki insanların havadan bulaşan bir enfeksiyona maruz kalma ihtimali daha yüksek olsa da, kalabalık olmayan kapalı alanlar da enfeksiyona maruz kalma kapsamında tehlikeli olabilir ve Morawska, DSÖ’nün bu ayrımı yapması gerektiğini belirtiyor.