Anayasa Mahkemesi (AYM), kamulaştırmasız el atma kararlarında, mülk sahiplerinin ziyanlarının karşılanması ismine mahkeme kararının kesinleşmedikçe icraya konulamayacağına dair 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’na eklenen süreksiz 14’üncü hususun iptaline hükmetti.
Resmi Gazete’de yer alan karara nazaran, CHP’li milletvekilleri ve Muş İcra Hukuk Mahkemesi, 30 Mayıs 2019 tarihli ve 7176 sayılı kimi kanunlar ile 635 sayılı Kanun Kararında Kararnamede Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un kimi unsurlarının Anayasa’ya alışılmamış olduğu gerekçesiyle AYM’ye müracaat yaptı.
Yüksek Mahkeme, kelam konusu tarihte yapılan kanun değişikliğinin 21’inci unsuruyla 4 Kasım 1983 tarihli ve 2942 sayılı Kamulaştırma Kanunu’na eklenen süreksiz 14’üncü unsurun birinci cümlesinde yer alan “… mahkeme kararları kesinleşmedikçe icraya konulamaz.” ibaresinin anayasaya ters olduğuna hükmetti ve iptaline karar verdi.
Mahkeme, birebir cümledeki kalan kısımları da Anayasa Mahkemesinin Kuruluşu ve Yargılama Metotları Hakkında Kanun’un 43’üncü unsuru mucibince iptal etti.
Kelam konusu süreksiz 14’üncü hususun ikinci cümlesindeki, “Bu hususun yürürlüğe girdiği tarihten evvel, katılaşmamış mahkeme kararlarına dayanılarak başlatılan icra takipleri mutlaklaşmış mahkeme kararı ibraz edilinceye kadar durdurulur.” kısmının da anayasaya karşıt olduğu gerekçesiyle iptali kararlaştırıldı.
Mahkemenin münasebetinde, kamulaştırmasız el atmalarda mülkü alınan kişinin ziyanının telafisi ismine bedel yahut tazminat alacağına ait mahkeme kararının icra takibine bahis olabilmesi için mutlaklaşmış olması koşulu aramasının, belirlenen bedel yahut tazminata kavuşmada gecikmeye sebebiyet verebileceği, bunun da malike çok bir külfet yüklediği söz edildi.
Bu durumun kamu faydası ile şahsî fayda ortasında gözetilmesi gereken adil dengeyi malik aleyhine bozduğu belirtilen kararda, “Mülkiyet ve adil yargılanma haklarının ölçüsüz biçimde sonlandırılmasına neden olan unsurun ikinci cümlesinde yer alan dava ve itiraz konusu kural, alacağın tahsili sürecinin başlamasından sonra geçmişe tesirli yasama tasarruflarıyla kararın uygulanma imkanını kıymetli oranda zorlaştırması tarafıyla de devlete olan inanç hissini zedelemekte ve tüzel güvenlik prensibini ihlal etmektedir.” denildi.
Süreksiz 13’üncü husus de iptal edildi
Yüksek Mahkeme, CHP’nin 7103 sayılı Vergi Kanunları ile Kimi Kanun ve Kanun Kararında Kararnamelerde Değişiklik Yapılmasına Dair Kanun’un birtakım unsurlarının iptali istemiyle yaptığı başvuruyu da görüştü.
AYM müracaat kapsamında, baraj inşası için yapılan kamulaştırmalarda, kamulaştırma alanına mücavir taşınmazlarını kullanma imkanı kısıtlanan mal sahiplerinin, dava açabilmeleri için gerekli valilik komitesine başvurma kuralının devam eden davalarda da uygulanmasını öngören süreksiz 13’üncü maddeyi iptal etti.
İptal kararında, düzenlemenin mülkiyet hakkı ile hak arama özgürlüğünü sınırladığı belirtilerek, temel hak ve özgürlüklere getirilen sınırlamaların Anayasa’da öngörülen sebeplere uygun ve ölçülü olması gerektiği belirtildi.
Kararda, iptali istenen kuralın, devam eden davalar istikametinden başlangıçta kanunda yer almayan ancak Yargıtay içtihadına nazaran yönetmelikte yer aldığı gerekçesiyle uygulamada dava koşulu olarak kabul edilen tarzın, bu sefer kanunla düzenlenmesi hasebiyle bir kere daha tüketilmesi zorunluluğunu doğurduğu anlatıldı.
Kuralın görülmekte olan davalara uygulanmasının kesin nitelik kazanmış hukukî durumlara tesirli olması sonucunu doğurmadığı lakin malikin mülkü üzerindeki yetkilerini kullanamamasından kaynaklanan uyuşmazlıkların uzamasına neden olacağı vurgulanan kararda, kural sebebiyle davacının mülkiyet hakkı kapsamındaki davasının tekrar ele alınması ihtimalinin ortaya çıktığı kaydedildi.
Kararda, şu tespitlere yer verildi:
“Yönetmelikle kurulan komitenin benzerinin kanunla kurulması sonucunda malikin daha evvel başvurduğu ve ret kararı aldığı bir komitenin bir benzerine bir sefer daha başvurulmak zorunda bırakılması, mülkiyete dair uyuşmazlığın daha uzun mühlet çözülememesi sonucunu doğurmaktadır. Kural mülkiyet hakkından yararlanmasının kısıtlandığını argüman eden malikin, kamulaştırmaya ait uyuşmazlığını sürüncemede bıraktığı üzere bu sebeple uğranılan zararın giderilmesine yönelik rastgele bir önlem de öngörmemektedir.
Bu taraflarıyla kuralın anayasal bağlamda legal bir maksadının bulunmadığı, anılan formda bir emelinin bulunduğu kabul edilse bile kuralla getirilen sınırlamanın bireye çok bir külfet yüklediği ve anılan haklara orantısız, münasebetiyle ölçüsüz bir sınırlama getirdiği sonucuna ulaşılmıştır. Açıklanan nedenlerle kural Anayasa’ya alışılmamıştır.”
AYM, değişikliğe gidilen öbür kanun iptali istemlerini ise reddetti.