Yükselen tahvil faizlerinin iktisada tesirlerini de tartışan Ağaoğlu ve Güldağ, bankacılık paylarının 2001’deki kriz periyodunun düzeylerine geldiğini vurguladı. Altın ve gümüşle ilgili beklentileri de mercek altına alan ikili, dövizdeki son durumu da kıymetlendirdi.
Güldağ: Merkez Bankası’nda Naci Ağbal’ın vazifeden alınmasının ve Şahap Kavcıoğlu’nun atanmasının çabucak akabinde yaptığımız özel Baht Sohbeti’nde konuştuk. Bir epey de izlendi. Bana nazaran siyasetin gerekleri ile iktisadın ihtiyaçlarıının örtüşmediği bir süreç yaşandı. Daha işleri düzeltmek için yeni rota değişikliği yapılmıştı meğer. Daima tıpkı şeyleri konuşuyor olmak üzüyor. Beşerler değişiyor lakin sorun birebir kalıyor. Gerçi, bu defa baktım önde gelen sanayicilerimiz de reaksiyon verdi. Alışılmış herkes işlerin düzgüne gitmesini istiyor. Vakit ve güç kaybına tahammülü yok.
Ağaoğlu: Gerçek kesimi de kesinlikle konuşalım. Zira gerçek kesimin canını yakan gelişmeler oldu. Lakin Merkez Bankası sıkıntısına ekleyeceğim bir şey var; Para Siyaseti Heyeti dahil, destekleyecek takım hareketleri gelmediği bir devirde Ağbal’ın vazifeden alınmış olması piyasalarda önemli bir tesir yarattı. Güldağ: Sonrası da o denli… Ağaoğlu: Evet, PPK neden iki başka günde değiştirildi?
Güldağ: Tercihlerin nedenleri vardır alışılmış. Lakin tercihleri yaparken izlenen yol ve yol bir algı yaratıyor. Uygun ya da berbat faturası sonuçta iş beşerlerine, vatandaşa çıkıyor. Artık benim gördüğüm, dün yılsonu enflasyonu için yüzde 10-11 diyorduk. Artık beklenti 15’e çıktı.
Ağaoğlu: Evvelden Trump’ın tweetlerini bekliyorduk artık de sanki hangi Kanun Kararında Kararname yayımlanmış diye bekliyoruz.
Güldağ: Resmi Gazete’ye bakmadan yatılmıyor geceleri…
Ağaoğlu: Bu piyasaları geriyor, piyasaları gerince belirsizlik artıyor, belirsizliğin artması kura yansıyor. Gerçek bölümün işi sıkıntı.
Güldağ: Haklısın. Ama geçen gün, Vahap Munyar ile birlikte Kayseri’deydik. Kayseri OSB’de lider Tahir Nursaçan ile birlikte firmaları dolaştık. Üretim tam gaz devam ediyor. Sıkıntılar yok mu? Var. Konteyner sorunu had safhada, hammadde fiyatlarındaki artış ayyuka çıkmış. Kur hareketi huzursuz ediyor. Lakin ‘biz buradayız, üretime devam’ diyorlar. ‘Bizim işimiz üretmek. Biz üzerimize düşeni yapıyoruz. Herkes üzerine düşeni yapacak’ diyorlar.
Ağaoğlu: Artık şunu da düşünmek lazım, gerçek bölüm bugünden yarına, borsadan pay senetlerini satıp çıkar üzere çabucak çıkacak durumda değil. Fabrika kurmuşlar, büyük işler yaratmışlar, pazarlama teşkilatları, servis teşkilatları kurmuşlar. Hem bir alt yapıyı yönetiyorlar, hem de insan istihdam ediyorlar. Onların borsadaki üzere aldım-sattım, ben kapattım deme talihleri da yok. Bu belirsizlikle yaşamak zorundalar. Gerçek kesimin işi çok güç.
Güldağ: O denli lakin ‘pes etme’ durumu da yok, onu söylemeye çalışıyorum. Zorlanıyorlar hatta birtakım işyerleri hammadde bulamadığı için işini durdurmuş. Kimisi çalışanlarına müsaade vermiş. Lakin büyük çoğunluk üretime devam ediyor. Konteyner bulamıyor lakin devam ediyor. Fabrika dolmuş, ‘burada 100 konteynerlık mal bekliyor’ diyor lakin üretime devam ediyor. ‘Nasıl olacak bu işler’ diye sorduğumda; ‘Bizim meselelerimizi görüp üstte üç-dört vidayı sıksalar, aşağısı çok daha güzel işleyecek zaten’ dediler. İhracat birinci aylar çok güzel gitmiş lakin biraz yavaşlıyor. Büyük çoğunluk ‘kısa çalışma ödeneği kesinlikle sürmeli’ diyor. Muhakkak başlı dayanaklar devam etsin, biz bir halde işimizi yürütürüz inancı var Anadolu iş insanında…
Ağaoğlu: İş dünyası kendi akılcı yol ve formülleriyle bu işleri çözüyor. Bir dengeyi kollama uğraşı içinde her vakit. Birebir akılcılık siyasetten da bekleniyor, Akılcı olmaktan öte ideolojik olarak birtakım tercihler yapılıyor. Belirli ölçülerde kabul edilebilir lakin kökten birtakım şeyleri bozuyor ya da bozacaksa buna kesinlikle bir ekip farklı bakış açıları gerekiyor.
Güldağ: Sen de gerçek kesimle sık görüşüyorsun…
Ağaoğlu: Perakende ve son kısıtlamalarla hizmetler bölümü, lokanta-cafe kümesini önemli oranda yoracak görünüyor.
Güldağ: Yoruyor aslında… Ağaoğlu: Daha da yoracak. Güldağ: Az görürsün, çok görürsün lakin o kümedeki çalışanlara gelen 1500 lira dayanak kıymetli. Fakat öbür dalları kapsamıyor olması düşünce. Mesela turizm dalı. Kısa çalışma da uzamıyor…
Ağaoğlu: Perakende dalı neredeyse ay saymaya başlamış durumda. Nitekim de yorgun hissediyorlar kendilerini. Ek kaynak muhtaçlığı arttıkça artıyor. Şu anda olabildiğince hizmet kesimine kaynak aktarmayı tercih etmeliyiz çarkların dönmesi için. Aksi takdirde kendisi inançta olsa bile mal satacağı adam inançta değil. Çarkların döner tutulması lazım. Durmak hepimiz için çok büyük tehlike. COVID-19 nedeniyle ‘devlet desteklesin’ diyenlerin ortasında ben bile vardım.
Güldağ: Bilhassa vatandaşı. En sıkıntı durumda olan da o. Geçim maliyeti yükseldi. Geliri artmıyor. Fiyatsız müsaade de sürüyor. O vakit misyon hala geçerli bence. Direkt gelir dayanağı gerekiyor dar gelirli vatandaşa. Orta direği önemli formda tahkim etmemiz gerekiyor. Çarklar dönmeli diyorsun ya…
Ağaoğlu: Deva yok. Kısa vakitte süratli fon akışını sağlayan yer devlet.
Güldağ: Bütçe açığına da çok takılmamak lazım. 3.5 olarak belirledik. Dünyada ise bütçe açığı ortalaması yüzde 12. Bu türlü bir devirde orta direği tahkim etmeyeceğiz de ne vakit edeceğiz? Beşerler telaş içindeyken, bütçe fazlası versek ne müellif, amiyene tabiriyle. Kaldı ki, bütçe disiplinini çok bozmadan, önceliklerimizi değiştirerek, hem bu bütçe içinde kalıp hem sokağa takviyesi artırmak mümkün. Ayrıyeten biliyorsun, kısa çalışma ödeneğinin bütçeye ziyanı da yok. Aslında bizlerden kesilmiş olan işsizlik fonundan karşılanıyor. Fon demişken, bu süreçte sermaye hareketlerinin nasıl etkilenmesini beklersin?
Ağaoğlu: Burada çok enteresan fakat kıymetli bir sorun çıktı. Merkez Bankası liderinin vazifeden alınmasından sonra borsada tahvil tarafında, ‘ehh daha da fazla bir şey olmaz’ diyen, ‘buralar artık çok taban seviyeler’ diyen birtakım yabancılar dahi satışa geçtiler. Pay senedi ve tahvil tarafında çok önemli satışlar oldu. 10 yıllık tahvil yüzde 19.20 düzeylerine geldi TL cinsinden.
Güldağ: Sahiden çok fırladı faiz Ağaoğlu: Bu şu demek; yaklaşık 4 buçuk yılda siz paranızı ikiye katlıyorsunuz. Dünyanın hiçbir yerinde bu türlü bir faiz yok.
Güldağ: Biz kendimiz yaptık… Ağaoğlu: O denli. Bu faizin çıkış sebebi ‘dış saldırıdır’ demek biraz abesle iştigal. Zira evvel bunu tetikleyen Merkez Bankası liderinin değişimi, gerisinden satışlar, bir ölçüsü çıkmak isteyenlerin satışları… Bir ölçü da bu çıkmak isteyenleri biz üçüncü sefer kilitledik. Londra’da swap faizleri bir orta 1000’in üzerine çıktı. O köprü aslında yıkık döküktü, üzerinden zar güç geçiliyordu, yine geçilemez hale geldi.
Güldağ: Tekrar tamir oluncaya kadar da zorluk çekeceğiz…
Ağaoğlu: Biraz da sıtkı sıyrılmış bir formda sattılar diyeyim. Bilhassa banka pay senetleri ve tahvil tarafında satışlar öyleydi. Şu anda bankacılık endeksi dolar bazında 2001 düzeylerine bile geldi. Çok önemli sert satış yedi. O yüzden sermaye hareketi dediğimiz vakit sermaye piyasalarındaki fonlarda önemli bir çıkış gördük son bir hafta içinde.
Güldağ: Kurlar tekrar arttı. Yeni yabancı sermaye gelir mi?
Ağaoğlu: Kur artsa bile kolay kolay bu ortama yabancı sermayeyi çekmeniz güç. Beraberinde Türkiye’nin risk primi de, fonlama maliyetlerimiz de artıyor. Daha da artabilir önümüzdeki günlerde. Yani o sermaye hareketlerinden içeriye dönüşlerin olma ihtimali daha da sıkıntı.
Güldağ: Bu çok çarpıcı, 4.5 yılda ikiye katlıyorsun. Hangi ülkede,hangi iş alanında Türkiye dahil bir iş kursanız, 5 yılda ikiye katlarsınız?
Ağaoğlu: Bunun hesabı pek kolaydır. Borsada fiyat-kazanç oranı denilen, sizin yatırdığınız parayı kaç yılda geri alacağınızın oranıdır. ABD’deki pay senetlerinde bu 35-40 yıla geldi. Yani siz paranızı 35-40 yılda geri alabiliyorsunuz. Türkiye’deki pay senetlerinde bu oran bir orta 14-15’lere, 16’lara çıkmıştı. Şu anda pay senetleri bazında 6-7’lerde. Bu da çok ucuzlamışız demektir. Fakat tahvile baktığınızda 4.5 yılda ikiye katlıyor. Üstelik devlet garantisi var. Faizin yüksekliği enflasyonu daha da enteresan bir noktaya getirecek. Kurun artışı da temel enflasyon tarafına bir baskı yaratacak. Çok şanssız bir kısır döngü içine giriyor olabiliriz.
Güldağ: Bilhassa enflasyon bakımından. Dünyadan da gelen tesirlerle yeni yeni enflasyon dalgalarına hazır olalım. Gerekli tedbiri alırsak tablo kesinlikle olumluya hakikat değişir. Ancak çok açık ki artık işimiz çok daha sıkıntı.
Ağaoğlu: Aksi takdirde dediğimiz o faizleri çıkarmak için çok daha fazla çalışırız. Açıkçası dünya kriterlerine nazaran daha da ağır hamallık yapmaya devam etmemiz gerekecek. O da hepimizi ziyadesiyle yoracaktır.
Gümüşün desteklemediği altın çok artamaz
Güldağ: Enflasyon daha da artacak diyoruz. Dünyada da bir enflasyon beklentisi var. Altın, enflasyondan korur inancı da güçlü. O vakit altın neden düşüyor? Ağaoğlu: OPEC+ kararı çıkacak yakında. Petrol fiyatını üstte tutmaya çalışıyorlar. Kısıtlama uzatılacak diye petrol fiyatı üstte. Onu istisna tutalım. Fakat ziraî emtia, endüstriyel metallerdeki yükselişler durdu faiz artışları ile birlikte. Pek umut da vaat etmiyor. Bir de teknik düzeyleri var. Şu anda 1686’lardayız. Buraları kritik. 1700’e de çıkabilir. Lakin ben dolar likiditesine muhtaçlığı olan fonların altını birinci satış yaptıkları alan olarak görüyorum.
Güldağ: Ya gümüş?
Ağaoğlu: Gümüş bilhassa 24.70 teknik düzeyi vardı onun altına geldi. Büyük ihtimalle 22-23.50 ortasında bir yerlere gerileyecek gümüş. Gümüşün gerilediği bir ortamda altın çok kolay üst çıkamıyor. Altının da 1645-1615 bandına gerilemesini bekliyorum. Fakat oradan itibaren, enflasyon beklentileriyle yine alım dalgası gelebilir.
Bankacılık payları ile Euro’yu bile bozduk!
Güldağ: The Economist’e de baksan, Financial Times’a da, ‘faizler yükselecek, gelişmekte olan ülkeler dikkat etsin’ ikazları bol bol yer almaya başladı. Gerçi Fed 2024’e kadar uzattı faiz artışını ancak…
Ağaoğlu: Fed faiz artırdığı için faiz artmaz. Ya da Fed faiz düşürdüğü için faiz düşmez. Evvel piyasa bunu yapar Fed takip eder. Fed aslında bir çeşit onay sistemi üzere çalışıyor. 1.9 trilyon dolarlık paketten sonra artık de 2.3 trilyon dolarlık altyapı ve istihdam yatırımlarıyla Amerika’da para arzının artacağı, enflasyonist tasaların de kabardığı bir periyotta Amerikan 10 yıllıkların faizlerinin geri gelmesi biraz güç olacak. Tahminen 1.50-160’lara geri gelir. Fakat çok fazla geri çekilmez. Beraberinde gelişen ülke piyasalarına bir baskı gelecektir. Baskıyla birlikte de buralardan çıkış olur. Bir de buna bizim kendi iç kurallarımızı da ekle…
Güldağ: Neredeyse Avrupa’da Euro’yu bile bozduğumuzu söyleyenler var… Ağaoğlu: Doğrusu, bankacılık sistemimizden Avrupa’ya geçen ve orayı da bir etkileyen olumsuz bir hava oluştu. Türkiye’ye krizin tetikleyicisi mi olacak diyen yorumlar da yok değil. Zannetmiyorum zira dışarı ile olan akışkanlığımızı son 2-3 yılda ziyadesiyle azalttık. Fakat bu tıpkı vakitte yurtdışı fonlamanın zorlaşacağını gösteriyor.
Dolar ne olacak sorusu bir müddet karşılıksız kalır
Güldağ: Kurlara bakmaktan işe güce bakamıyor vatandaş. Daima tıpkı soru: Dolar ne olacak?
Ağaoğlu: Kurdaki hareketlilik fiyatlama davranışlarını bozdu, bozuyor ve daha da bozacak.
Güldağ: Orada bir yumuşama, bir istikrar devri gelir mi?
Ağaoğlu: 8.58 dolarda bir evvelki gördüğümüz doruktu. Artık 8.45’i gördük. Lakin geride bir boşluk var. 7.50 ile 7.60’lar ortasında bir ‘gap’ kaldı. Bu boşluk kapanacak. Lakin hangi şartta kapanacak noktası, gerçekten çok fakat çok büyük bir soru işareti. O soru işaretinin yanıtını çok kısa vakitte da alamayabiliriz diye bir tasa var herkeste.